به انواع گناهان در ميان مردم سخت رسوا شده است و به او مى‌گوئيم آيا اين رسوايى بهتر است يا افتخار و آبرومندى؟

و اما" زقوم" به گفته اهل لغت اسم گياهى است تلخ و بد بو و بد طعم‌ [1] و به گفته بعضى از مفسران اسم گياهى است كه داراى برگهاى كوچك و تلخ و بد بو است و در سرزمين" تهامه" مى‌رويد و مشركان با آن آشنا بودند [2] و در تفسير" روح المعانى" اضافه مى‌كند اين گياه شيره‌اى دارد كه وقتى به بدن انسان مى‌رسد ورم مى‌كند [3]" راغب" در" مفردات" مى‌گويد: زقوم هر نوع غذاى تنفرآميز دوزخيان است.

" لسان العرب" مى‌گويد: اين ماده در اصل به معنى بلعيدن آمده است.

سپس مى‌افزايد هنگامى كه آيه" زقوم" نازل شد ابو جهل گفت: چنين درختى در سرزمين ما نمى‌رويد، چه كسى از شما معنى زقوم را مى‌داند؟

در آنجا مردى بود از آفريقا گفت زقوم به لغت افريقائيان به معنى" كره و خرما" است! ابو جهل به عنوان سخريه صدا زد كنيز! مقدارى خرما و كره بياور تا زقوم كنيم! آنها مى‌خوردند و مسخره مى‌كردند و مى‌گفتند محمد ص در آخرت ما را به اينها مى‌ترساند! قرآن نازل شد و پاسخ دندانشكنى به آنها داد كه در آيات بعد مى‌خوانيم.

به هر حال واژه" شجرة" هميشه به معنى" درخت" نيست گاه به معنى گياه نيز مى‌آيد، و قرائن نشان مى‌دهد كه منظور از آن در اينجا" گياه" است.

[1] مجمع البحرين ماده" زقم".

[2] تفسير روح البيان جلد 7 صفحه 464.

[3] روح المعانى جلد 23 صفحه 85.