4- قرآن و مساله معاد

بعد از مساله توحيد كه اساسى‌ترين مساله در تعليمات انبياء است مساله معاد با ويژگيها و آثار تربيتى و فرهنگيش در درجه اول قرار دارد، لذا در بحثهاى قرآنى بيشترين آيات را بعد از توحيد و خداشناسى به خود اختصاص داده است.

مباحث قرآنى معاد گاه به صورت استدلالهاى منطقى است و گاه به صورت بحثهاى خطابى و تلقينات مؤثر و كوبنده كه گاه از شنيدن آن مو بر بدن انسان راست مى‌شود، و لحن صادقانه كلام چنان است كه همچون استدلالات در اعماق جان و روح انسان نفوذ مى‌كند.

در بخش او، يعنى استدلالات منطقى، قرآن بيشتر روى موضوع امكان معاد تكيه مى‌كند، چرا كه منكران غالبا آن را محال مى‌پنداشتند، و معتقد بودند معاد آنهم به صورت" معاد جسمانى" كه مستلزم بازگشت اجسام پوسيده و خاك شده به حيات و زندگى نوين است، امكان پذير نيست.

در اين بخش، قرآن از طرق كاملا گوناگون و متنوع وارد مى‌شود، و طرقى كه همه به يك جا ختم مى‌گردد و آن مساله" امكان عقلى معاد" است.

گاه زندگى نخستين را در نظر انسان مجسم مى‌كند، و در يك عبارت كوتاه و گويا و روشن مى‌گويد: كَما بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ‌:" همانگونه كه شما را از آغاز آفريد باز مى‌گرديد" (اعراف- 29).

گاه زندگى و مرگ گياهان، و رستاخيز آنها را كه همه سال با چشم مى‌بينيم مجسم كرده و در پايان آن مى‌گويد: رستاخيز شما نيز همين گونه است:

وَ نَزَّلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً مُبارَكاً فَأَنْبَتْنا بِهِ جَنَّاتٍ وَ حَبَّ الْحَصِيدِ ... وَ أَحْيَيْنا بِهِ بَلْدَةً مَيْتاً كَذلِكَ الْخُرُوجُ‌:" ما از آسمان آب پر بركتى فرستاديم و به وسيله آن باغهاى سر سبز رويانديم و دانه‌هاى درو شده ... و به وسيله آن سرزمين مرده‌اى را زنده كرديم، رستاخيز (شما) نيز همين گونه است"؟ (سوره ق- 9- 11).