آرامشى كه گاه با هيچ بيان و قلمى قابل توصيف نيست.

و به عكس، در برابر گناهان، مخصوصا جنايات بزرگ، احساس ناراحتى مى‌كند، تا آنجا كه بسيار ديده شده دست به خودكشى مى‌زند و يا خود را تسليم مجازات و چوبه دار مى‌كند، و دليل آن را رهايى شكنجه و جدان مى‌داند.

با اينحال انسان از خود مى‌پرسد چگونه ممكن است عالم كوچكى همچون وجود من داراى چنين دادگاه و محكمه‌اى باشد، اما عالم بزرگ از چنين و جدان و دادگاهى تهى باشد؟

و به اين ترتيب فطرى بودن مساله معاد و زندگى پس از مرگ از طرق مختلف بر ما روشن مى‌شود.

از راه عشق عمومى انسانها به بقاء.

از طريق وجود اين ايمان در طول تاريخ بشر.

و از راه وجود نمونه كوچك آن در درون جان انسان.

2- باز تاب معاد در زندگى انسانها

اعتقاد به عالم پس از مرگ و بقاى آثار اعمال آدمى، و جاودانگى كارهاى او اعم از خير و شر، اثر بسيار نيرومندى بر فكر و اعصاب و عضلات انسانها مى‌گذارد و به عنوان يك عامل مؤثرى در تشويق به نيكى‌ها و مبارزه با زشتى‌ها مى‌تواند مؤثر شود.

اثراتى كه ايمان به زندگى پس از مرگ مى‌تواند در اصلاح افراد فاسد و منحرف و تشويق افراد فداكار و مجاهد و ايثارگر بگذارد به مراتب بيش از اثرات دادگاهها و كيفرهاى معمولى است چرا كه مشخصات دادگاه رستاخيز با دادگاههاى معمولى بسيار متفاوت است، در آن دادگاه نه تجديد نظر وجود دارد، و نه زر و زور روى فكر ناظرانش اثر مى‌گذارد، نه ارائه مدارك دروغين در آن فايده‌اى دارد،