در امواج ظلمات فرو مى‌برد كه:

و به اين ترتيب آنچه را كه قرآن در اين آيات بيان كرده به طور محسوس و ملموس قابل درك است.

2- آيا مردگان حقيقتى را درك نمى كنند؟

با توجه به آنچه در آيات فوق آمده دو سؤال مطرح مى‌شود:

نخست اينكه: چگونه قرآن مى‌گويد: تو نمى‌توانى صداى خود را به گوش مردگان برسانى؟ با اينكه در حديث معروفى آمده است كه پيامبر ص در روز جنگ بدر دستور داد اجساد كفار را بعد از پايان جنگ در چاهى بيفكنند، سپس آنها را صدا زد و فرمود:

هل وجدتم ما وعد اللَّه و رسوله حقا؟ فانى وجدت ما وعدنى اللَّه حقا!:

آيا شما آنچه را كه خدا و رسولش وعده داده بود به حق يافتيد؟ من كه آنچه را خداوند به من وعده داده بود به حق يافتم".

در اينجا عمر اعتراض كرد و گفت اى رسول خدا! چگونه با اجسادى سخن مى‌گويى كه روح در آن نيست؟! پيامبر ص فرمود:

ما انتم باسمع لما اقول منهم، غير انهم لا يستطيعون ان يردوا شيئا!:

" شما سخنان مرا از آنها بهتر نمى‌شنويد، چيزى كه هست آنها توانايى پاسخگويى را ندارند" [1] و يا اينكه يكى از آداب ميت اينست كه عقائد حق به او تلقين داده شود، اين با آيات مورد بحث چگونه سازگار است؟

پاسخ اين سؤال با توجه به يك نكته روشن مى‌شود و آن اينكه آيات مورد

[1] تفسير" روح البيان" ذيل آيات مورد بحث، در صحيح بخارى نيز همين حديث با اندك تفاوتى آمده است (صحيح بخارى جلد 5 صفحه 97 باب قتل ابى جهل).