مكه خارج شدند، جمعى از مشركان به تعقيب آنان پرداختند و با آنان پيكار كردند بعضى كشته شدند و بعضى نجات يافتند (و احتمالا بعضى نيز تسليم شده به مكه بازگشتند).

بعضى ديگر" آيه دوم" را در مورد عمار ياسر و جمعى ديگر از مسلمانان نخستين مى‌دانند كه ايمان آوردند و سخت تحت شكنجه دشمنان واقع شدند.

بعضى گفته‌اند آيه هشتم در مورد اسلام آوردن" سعد بن ابى وقاص" نازل شده.

ولى بررسى خود اين آيات نشان مى‌دهد كه هيچ دليلى بر مساله ارتباط آيات با هجرت در آنها نيست تنها بيانگر فشارهايى است كه بر مؤمنان در آن زمان از ناحيه دشمنان، و حتى گاه از ناحيه پدران و مادران مشرك آنها وارد مى‌شد.

اين آيات مسلمانان را تشويق به استقامت و پايمردى در برابر موج فشار دشمن مى‌كند، و اگر سخن از جهاد به ميان آورده نيز ظاهرا جهاد در همين زمينه است، نه جهاد مسلحانه دستجمعى و گروهى، كه دستور آن در مدينه نازل شد.

و نيز اگر سخن از منافقان مى‌گويد ممكن است اشاره به گروه سست ايمانى باشد كه احيانا در مكه در لابلاى مسلمانان وجود داشتند، گاه با مسلمانان همراه بودند و گاه با مشركان، و كفه هر كدام سنگينتر مى‌شد به سوى او مى‌چرخيدند! به هر حال پيوستگى و انسجام آيات اين سوره ايجاب مى‌كند كه همه آنها را" مكى" بدانيم و روايات بالا كه خود با يكديگر انسجام ندارد نمى‌تواند اين بهم پيوستگى را بر هم زند.

تفسير: آزمايش الهى يك سنت جاويدان‌

باز در آغاز اين سوره به حروف مقطعه (الف- لام- ميم) برخورد مى‌كنيم كه تا كنون بارها تفسير آن را از ديدگاههاى مختلف بيان كرده‌ايم‌ [1]

[1] به جلد اول آغاز سوره بقره و جلد دوم آغاز سوره آل عمران و جلد 6 آغاز سوره اعراف مراجعه فرمائيد.