داديم كه سخنان فريبنده و بى اساس را به طور سرى به يكديگر مى‌گويند".

در مقابل گلها، خارها مى‌رويد، و در برابر نيكان، بدان قرار دارند، بى آنكه مسئوليت هيچيك از دو دسته از ميان برود.

بعضى نيز گفته‌اند منظور از" جعلنا" (قرار داديم) همان اوامر و نواهى و برنامه‌هاى سازنده انبياء است كه خواه و ناخواه عده‌اى را به دشمنى مى‌كشاند و اگر به خدا اسناد داده شده به خاطر آنست كه اين اوامر و نواهى از سوى او است.

تفسير ديگر اينكه جمعى هستند كه بر اثر اصرار در گناه و افراط در تعصب و لجاجت خداوند بر دلهاى آنها مهر مى‌زند و چشم و گوششان را كور و كر مى‌سازد اين دسته بر اثر كوردلى سرانجام دشمن انبياء مى‌شوند اما عوامل آن را خود فراهم ساخته‌اند.

اين سه تفسير با هم منافاتى ندارد و همه آنها ممكن است در مفهوم آيه جمع باشد.

2- اثرات عميق نزول تدريجى قرآن‌

درست است كه طبق روايات (بلكه ظاهر بعضى از آيات) قرآن دو نزول داشته: يكى" نزول دفعى" و يك جا در شب قدر بر قلب پيامبر ص و ديگر" نزول تدريجى" در بيست و سه سال، ولى بدون شك آنچه جنبه رسميت داشته و پيامبر و مردم با آن روبرو بوده‌اند نزول تدريجى قرآن است.

و همين نزول تدريجى اسباب ايراد دشمنان بهانه‌گير شده بود كه چرا قرآن يك مرتبه نازل نمى‌شود؟ و يكباره در اختيار مردم قرار نمى‌گيرد؟ تا آگاهتر و روشنتر شوند و جاى شك و ترديدى باقى نماند.

ولى چنان كه ديديم قرآن با جمله‌ كَذلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤادَكَ‌ جواب كوتاه و جامع و پر معنى به آنها داد كه هر چه بيشتر روى آن بينديشيم اثرات نزول تدريجى‌