كه بدهند لذا در آخرين آيه مورد بحث، اضافه مى‌كند:" فرمان عذاب الهى در مورد آنها صادر مى‌شود و آنها سخنى ندارند كه بگويند"! (وَ وَقَعَ الْقَوْلُ عَلَيْهِمْ بِما ظَلَمُوا فَهُمْ لا يَنْطِقُونَ‌).

اين عذاب به معنى عذاب دنيا است هر گاه آيه را به معنى رجعت بدانيم، و به معنى عذاب آخرت است اگر آيه را به معنى قيامت بدانيم.

نكته‌ها:

1- دابة الارض چيست؟

" دابه" به معنى" جنبنده" و" ارض" به معنى" زمين" است، و بر خلاف آنچه بعضى مى‌پندارند" دابه" تنها به جنبندگان غير انسان اطلاق نمى‌شود، بلكه مفهوم وسيعى دارد كه انسانها را نيز در بر مى‌گيرد، چنان كه در آيه 6 سوره هود مى‌خوانيم: وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُها:" هيچ جنبنده‌اى در زمين نيست مگر اينكه روزى او بر خدا است".

و در آيه 61 سوره نحل آمده: وَ لَوْ يُؤاخِذُ اللَّهُ النَّاسَ بِظُلْمِهِمْ ما تَرَكَ عَلَيْها مِنْ دَابَّةٍ" اگر خداوند مردم را به خاطر ستمهايشان مجازات مى‌كرد، جنبنده‌اى را بر صفحه زمين باقى نمى‌گذاشت".

و در آيه 22 سوره انفال مى‌خوانيم: إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ عِنْدَ اللَّهِ الصُّمُّ الْبُكْمُ الَّذِينَ لا يَعْقِلُونَ‌:" بدترين جنبندگان نزد خداوند افراد كر و گنگى هستند كه چيزى نمى‌فهمند".

اما در مورد تطبيق اين كلمه، همانگونه كه در تفسير آيه بيان كرديم، قرآن بطور سر بسته از آن گذشته، گويى بنا بر اجمال و ابهام بوده، تنها وصفى كه براى آن ذكر كرده اين است كه با مردم سخن مى‌گويد، و افراد بى ايمان را اجمالا مشخص مى‌كند، ولى در روايات اسلامى و سخنان مفسرين، بحثهاى زيادى در اين‌