نكته‌ها:

1- منظور از معبودها در اينجا كيانند؟

در پاسخ اين سؤال دو تفسير در ميان مفسران معروف وجود دارد:

نخست اينكه منظور معبودهاى انسانى (همچون مسيح) يا شيطانى (همچون جن) و يا" فرشتگان" است كه هر كدام را گروهى از مشركان براى پرستش انتخاب كرده بودند.

و از آنجا كه آنها داراى عقل و شعور و ادراك هستند مى‌توانند، مورد اين بازپرسى قرار گيرند، و براى اتمام حجت و اثبات دروغ مشركان كه مى‌گويند اينها ما را به عبادت خود دعوت كردند از آنها سؤال مى‌شود آيا چنين سخنى صحيح است؟ و آنها صريحا گفتار مشركان را تكذيب مى‌كنند! تفسير دوم كه جمعى از مفسران آن را ذكر كرده‌اند، اين است كه خداوند در آن روز نوعى از حيات و درك و شعور به" بتها" مى‌بخشد به طورى كه مى‌توانند مورد بازپرسى قرار گيرند و پاسخ لازم را بدهند كه خدايا ما اينها را گمراه نكرديم، بلكه آنها خودشان بر اثر غرق شدن در شهوات و غرور گمراه شدند.

اين احتمال نيز وجود دارد كه تمام معبودها را شامل بشود اعم از آنها كه داراى عقل و شعورند و به زبان خود واقعيتها را مى‌گويند، و معبودهايى كه از عقل و شعور برخوردار نيستند و به زبانحال حقيقت را منعكس مى‌سازند.

ولى قرائن موجود در آيه با تفسير اول هماهنگتر است، چرا كه فعلها و ضميرها همه نشان مى‌دهد كه طرف صحبت صاحبان عقل و شعورند و اين متناسب با معبودهايى همچون مسيح و فرشتگان و مانند آنها است.

بعلاوه از جمله‌ فَقَدْ كَذَّبُوكُمْ‌ (آنها شما را تكذيب كردند) چنين برمى‌آيد كه مشركان قبلا ادعا نموده‌اند اين معبودان ما را گمراه ساختند، و به سوى‌