همان ترسى كه به سان يك پليس نيرومند از درون، انسان را كنترل مى‌كند، و بى آنكه مامور و مراقبى داشته باشد وظائف خود را به نحو احسن انجام مى‌دهد و در عين حال خود را در پيشگاه خدا مقصر مى‌شمرد.

واژه" غرام" در اصل به معنى مصيبت و ناراحتى شديدى است كه دست از سر انسان برندارد، و اگر به شخص طلبكار غريم‌ [1] گفته مى‌شود به خاطر آن است كه دائما براى گرفتن حق خويش ملازم انسان است، به عشق و علاقه سوزانى كه انسان را با اصرار به دنبال كار يا چيزى مى‌فرستد نيز" غرام" گفته مى‌شود اطلاق اين واژه بر جهنم به خاطر آن است كه عذابش شديد، پى‌گير و پر دوام است.

تفاوت" مستقر" و" مقام" شايد از اين نظر بوده باشد كه دوزخ براى كافران جايگاه هميشگى (مقام) است، و براى مؤمنان مدتى قرارگاه (مستقر) مى‌باشد، و به اين ترتيب به هر دو گروهى كه وارد دوزخ مى‌شوند اشاره شده است.

روشن است كه دوزخ بد قرارگاه و محل اقامتى است، آتش سوزان كجا و قرار گرفتن كجا؟

شعله‌هاى كشنده كجا و اقامت و آسايش كجا؟

اين احتمال نيز وجود دارد كه" مستقر" و" مقام" هر دو به يك معنا باشد و تاكيدى است بر دوام مجازات دوزخ، درست در مقابل بهشت كه درباره آن ذيل همين آيات مى‌خوانيم" خالِدِينَ فِيها حَسُنَتْ مُسْتَقَرًّا وَ مُقاماً":" مؤمنان جاودانه در غرفه‌هاى بهشتى مى‌مانند چه جايگاه خوب و چه محل اقامت نيكويى است) (فرقان- 76).

تفسير نمونه ؛ ج‌15 ؛ ص151

* در آخرين آيه مورد بحث به پنجمين صفت ممتاز" عباد الرحمن" كه اعتدال‌

[1]" غريم" هم به" طلبكار" گفته مى‌شود و هم به" بدهكار" (لسان العرب ماده غرم).