اللَّه" به معنى" نشانه‌هاى پروردگار" است كه شامل سر فصلهاى آئين الهى و برنامه‌هاى كلى و آنچه در نخستين بر خورد با اين آئين چشمگير است و از جمله مناسك حج مى‌باشد كه انسان را به ياد خدا مى‌اندازد.

گر چه بدون شك" مناسك حج" از جمله شعايرى است كه در اين آيه مقصود بوده است، مخصوصا مساله قربانى كه در آيه 36 همين سوره صريحا جزء شعائر محسوب گرديده جزء آن است ولى روشن است كه با اين حال عموميت مفهوم آيه نسبت به تمام شعائر اسلامى به قوت خود باقى است و هيچگونه دليلى بر تخصيص آن به خصوص قربانى يا همه مناسك حج وجود ندارد، بخصوص اينكه قرآن در مورد قربانى حج با ذكر كلمه" من" كه براى" تبعيض" است اين حقيقت را گوشزد كرده كه قربانى يكى از آن شعائر است، همانگونه كه در مورد" صفا و مروه" نيز در آيه 158 سوره بقره مى‌خوانيم كه" آنهم از شعائر الهى است" (إِنَّ الصَّفا وَ الْمَرْوَةَ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ‌).

كوتاه سخن اينكه تمام آنچه در برنامه‌هاى دينى وارد شده و انسان را به ياد خدا و عظمت آئين او مى‌اندازد شعائر الهى است و بزرگداشت آن نشانه تقواى دلها است.

اين نكته نيز قابل توجه است كه منظور از" بزرگداشت"- آن چنان كه بعضى از مفسران ظاهر بين گفته‌اند- بزرگى جسمانى قربانى و مانند آن نيست، بلكه حقيقت تعظيم آن است كه مقام و موقعيت اين شعائر را در افكار و اذهان و ظاهر و باطن بالا ببرند و آنچه درخور احترام و عظمت آنها است به جاى آورند.

ارتباط اين عمل با تقواى دلها نيز روشن است، زيرا علاوه بر اينكه" تعظيم" جزء عناوين قصديه است، بسيار مى‌شود كه افراد متظاهر يا منافق تظاهر به تعظيم شعائر مى‌كنند، ولى چون از تقواى قلب آنها سرچشمه نمى‌گيرد بى ارزش است تعظيم و بزرگداشت حقيقى از آن كسانى است كه تقواى دل دارند. و مى‌دانيم‌