منظور از مسجد الحرام در اين آيه چيست؟

بعضى گفته‌اند منظور همان ظاهر آن است يعنى خانه كعبه و كل مسجد الحرام، ولى بعضى آن را اشاره به" تمام مكه" مى‌دانند، و آيه اول سوره اسراء را كه در باره معراج پيامبر ص است دليل بر آن مى‌دانند، زيرا در اين آيه تصريح شده كه آغاز معراج از مسجد الحرام بود در حالى كه تاريخ مى‌گويد از" خانه خديجه" يا" شعب ابى طالب" يا" خانه ام هانى" بوده است، معلوم مى‌شود منظور از مسجد الحرام كل مكه است‌ [1] ولى از آنجا كه شروع معراج پيامبر ص از بيرون مسجد الحرام مسلم نيست، و احتمال دارد كه از خود مسجد، صورت گرفته باشد، ما دليلى نداريم كه آيه مورد بحث را از ظاهرش بازگردانيم، بنا بر اين موضوع بحث در اين آيه خود مسجد الحرام است.

و اگر در روايات فوق خوانديم كه به همين آيه براى مساوات مردم در خانه‌هاى مكه استدلال شده است به خاطر اين است كه حكم مزبور ظاهرا يك حكم استحبابى است و در يك حكم استحبابى توسعه موضوع روى تناسبها مانعى ندارد (دقت كنيد).

" الحاد به ظلم" چيست؟

" الحاد" در لغت به معنى انحراف از حد اعتدال است و" لحد" را از اين جهت لحد گويند كه حفره‌اى در كنار قبر و خارج از حد وسط آن است.

بنا بر اين منظور از جمله فوق كسانى است كه با توسل به ظلم از حد اعتدال خارج مى‌شوند، و در آن سرزمين مرتكب خلاف مى‌گردند، منتهى بعضى ظلم را در اينجا منحصرا به معنى" شرك" تفسير كرده‌اند، و بعضى حلال شمردن محرمات،

[1] كنز العرفان ج 1 صفحه 335.