3- جزاى محذوف در آيه‌

آخرين آيه مورد بحث به صورت جمله شرطيه‌اى است كه جزاى آن ذكر نشده، همين اندازه مى‌فرمايد: اگر فضل و رحمت الهى و اينكه خداوند تواب و حكيم است در كار نبود ... ولى نمى‌فرمايد چه مى‌شد، اما با توجه به قرائن كلام، جزاى اين شرط روشن است و گاه مى‌شود كه حذف و سكوت درباره يك مطلب ابهت و اهميت بيشترى به آن مى‌بخشد، و احتمالات زيادى را در ذهن انسان برمى‌انگيزد كه هر كدام به آن سخن مفهوم تازه‌اى مى‌دهد.

مثلا در اينجا ممكن است جزاى شرط اين باشد اگر فضل و رحمت الهى نبود، پرده از روى كارهاى شما بر مى‌داشت و اعمالتان را برملا مى‌ساخت تا رسوا شويد.

و يا اگر فضل و رحمت الهى نبود، فورا شما را مورد مجازات قرار مى‌داد و هلاك مى‌كرد.

و يا اگر فضل و رحمت الهى نبود اين چنين احكام حساب شده را براى تربيت شما انسانها مقرر نمى‌داشت.

در واقع اين حذف جزاى شرط، ذهن شنونده را به تمام اين امور سوق مى‌دهد [1]

[1] در تفسير" الميزان" جواب شرط را به صورت جامعى نقل كرده كه شامل بسيارى از تفسيرهاى ديگر مى‌شود، مى‌گويد: تقدير در واقع چنين است" ا لو لا ما انعم اللَّه عليكم من نعمة الدين و توبته لمذنبيكم و تشريع الشرائع لنظم امور حياتكم، لزمتكم الشقوة، و اهلكتكم المعصية و الخطيئه، و اختل نظام حياتكم بالجهالة".