برمى‌خيزند، و جمله دوم مى‌گويد: كسى كه دنبال علم و دانشى نيست طبيعى است كه از هر شيطان طغيانگرى پيروى مى‌كند.

3- چرا از هر شيطان؟-

جالب اينكه نمى‌فرمايد: چنين كسى از شيطان پيروى مى‌كند، بلكه مى‌گويد از هر شيطان متمردى، و اين اشاره به آن است كه شياطين همه يك خط واحد و برنامه مشترك ندارند، بلكه هر يك براى خود راهى و دامى انتخاب كرده‌اند، آن چنان اين دامها متنوع است كه انسان در تشخيص آنها گم مى‌شود مگر آنها كه به خاطر ايمان و توكل بر خدا در سايه حمايت او قرار گرفته‌اند و مشمول جمله‌ إِلَّا عِبادَكَ مِنْهُمُ الْمُخْلَصِينَ‌ [1] هستند.

ذكر اين نكته نيز لازم است كه تمرد و سركشى و خالى بودن از خير و بركت در مفهوم كلمه شيطان افتاده است ولى در اينجا مخصوصا كلمه" مريد" (فاقد هر گونه خير و سعادت بودن) را به عنوان تاكيد پشت سر آن ذكر مى‌كند تا سرنوشت كسانى كه از چنين رهبرانى پيروى مى‌كنند كاملا روشن گردد.

4- تفسير جمله" كُتِبَ عَلَيْهِ‌"-

مى‌دانيم اين تعبير به معنى مقرر و ملزم داشتن است خواه در عالم تكوين و آفرينش باشد و يا در عالم تشريع و احكام و قوانين.

ولى به هر حال نبايد توهم كرد كه اين جمله بوى" جبر" مى‌دهد، و شياطين مجبورند پيروان خود را گمراه سازند، و به دار البوار بفرستند، بلكه اين نتيجه حتمى برنامه‌اى است كه آنها با ميل خود انتخاب كرده‌اند، مثلا هنگامى كه ابليس رئيس و سر سلسله شياطين، در برابر فرمان خدا سرپيچى كرد و با ميل و اراده خود راه طغيان و حتى اعتراض به ذات پاك خدا را پيش گرفت، چنين كسى جز

[1] حجر- 40.