است و رهبر و پيشوا و مقتدا، حتى اين رحمت، از يك نظر شامل فرشتگان هم مى‌شود:

حديث جالبى در اينجا نقل شده كه اين عموميت را تاييد مى‌كند حديث اين است هنگامى كه اين آيه نازل شد پيامبر از جبرئيل پرسيد"

هل اصابك من هذه الرحمة شى‌ء

"" آيا چيزى از اين رحمت عائد تو شد"؟

جبرئيل در پاسخ عرض كرد"

نعم، انى كنت اخشى عاقبة الامر، فامنت بك، لما اثنى اللَّه على بقوله‌ عِنْدَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ‌

":" من از پايان كار خويش بيمناك بودم، اما بخاطر آيه‌اى كه در قرآن بر تو نازل شد از وضع خود مطمئن شدم آنجا كه خداوند مرا با اين جمله مدح كرده‌ ذِي قُوَّةٍ عِنْدَ ذِي الْعَرْشِ مَكِينٍ‌:

جبرئيل نزد خداوند خالق عرش بلند مقام و بلند مرتبه است" [1] به هر حال در دنياى امروز كه فساد و تباهى و ظلم و بيدادگرى از در و ديوار آن مى‌بارد، آتش جنگها در هر سو شعله‌ور است، و چنگال زورمندان بيدادگر حلقوم مستضعفان مظلوم را مى‌فشارد، در دنيايى كه جهل و فساد اخلاق و خيانت و ظلم و استبداد و تبعيض هزار گونه نابسامانى آفريده، آرى در چنين جهانى مفهوم" رحمة للعالمين" بودن پيامبر از هر زمانى آشكارتر است، چه رحمتى از اين بالاتر كه برنامه‌اى آورده كه عمل به آن نقطه پايانى است بر همه اين ناكاميها و بدبختيها و سيه‌روزيها، آرى او و دستوراتش، برنامه و اخلاقش همه رحمت است رحمتى براى همگان و تداوم اين رحمت سرانجامش حكومت صالحان با ايمان بر تمام معموره زمين خواهد بود.

و از آنجا كه مهمترين مظهر رحمت و محكمترين پايه و اساس آن مساله توحيد و جلوه‌هاى آن است در آيه بعد چنين مى‌گويد:" به آنها بگو تنها چيزى كه بر

[1] مجمع البيان ذيل آيه مورد بحث.