توجه به اين نكته نيز لازم است كه جمعى از مفسران جمله" وَ الَّذِي فَطَرَنا" را سوگند نگرفته‌اند بلكه آن را عطف بر" ما جاءَنا مِنَ الْبَيِّناتِ‌" مى‌دانند، و بنا بر اين معنى مجموع جمله چنين مى‌شود:" ما هرگز تو را بر اين دلائل روشن و بر خدايى كه ما را آفريده است مقدم نخواهيم شمرد".

ولى تفسير اول صحيحتر به نظر مى‌رسد، چون عطف اين دو بر يكديگر چندان مناسب نيست. (دقت كنيد)

3-" مجرم"، كيست؟

با توجه به آيات فوق كه مى‌گويد:" هر كسى، مجرم وارد صحنه محشر شود، براى او آتش دوزخ است" كه ظاهر آن جاودانگى عذاب مى‌باشد، اين سؤال پيش مى‌آيد كه مگر هر مجرمى چنين سرنوشتى دارد؟

ولى با توجه به اينكه در آيه بعد كه نقطه مقابل آن را بيان مى‌كند كلمه" مؤمن" آمده است روشن مى‌شود كه منظور از" مجرم" در اينجا، كافر است، به علاوه استعمال اين كلمه به معنى كافر در بسيارى از آيات قرآن نيز ديده مى‌شود.

مثلا در مورد قوم لوط كه هرگز به پيامبرشان ايمان نياوردند مى‌خوانيم:

وَ أَمْطَرْنا عَلَيْهِمْ مَطَراً فَانْظُرْ كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الْمُجْرِمِينَ‌:" ما بارانى از سنگ بر آنها فرستاديم، ببين پايان كار مجرمان به كجا رسيد"؟ (اعراف- 84).

و در سوره فرقان آيه 31 مى‌خوانيم: وَ كَذلِكَ جَعَلْنا لِكُلِّ نَبِيٍّ عَدُوًّا مِنَ الْمُجْرِمِينَ‌:" ما براى هر پيامبرى دشمنانى از مجرمان (كافران) قرار داديم".

4- جبر محيط افسانه است؟

سرگذشت ساحران در آيات فوق نشان داد كه مساله جبر محيط يك دروغ بيش نيست، انسان فاعل مختار است و صاحب آزادى اراده، هر زمان تصميم‌