مگر عصا و مار عظيم هر دو در گذشته‌هاى دور از خاك گرفته نشده‌اند، البته شايد ميليونها يا صدها ميليون سال طول كشيد كه از خاك اين چنين موجوداتى به وجود آمد (و هيچ در اين مساله تفاوتى نيست كه ما قائل به تكامل انواع باشيم و يا ثبوت انواع، چرا كه به هر حال هم چوب درختان از خاك آفريده شده‌اند و هم حيوانات) منتها كار اعجاز در اين مورد بوده است كه آن مراحلى را كه مى‌بايست در طول ساليان دراز طى شود، در يك لحظه و در مدتى بسيار كوتاه انجام داده است آيا چنين امرى محال به نظر مى‌رسد؟

ممكن است من كتاب قطورى را با دست در يك سال بنويسم، حال اگر كسى پيدا شود با اتكاء به اعجاز آن چنان سريع انجام دهد كه در يك ساعت يا كمتر از آن نوشته شود اين محال عقلى نيست، اين خارق عادت است. (دقت كنيد) به هر حال قضاوت عجولانه در باره معجزات و آنها را خداى ناكرده به خرافات نسبت دادن دور از منطق و عقل است، تنها چيزى كه گاهى اينگونه افكار را به وجود مى‌آورد اين است كه ما به علل و معلول عادى خو گرفته‌ايم تا آنجا كه آنها را به صورت ضرورت تلقى مى‌كنيم، و هر چه را خلاف آن باشد مخالف ضرورت مى‌دانيم در حالى كه شكل اين علل و معلول طبيعى و عادى هرگز جنبه ضرورت ندارد و هيچ مانعى ندارد عامل ما فوق طبيعت، دگرگونيها در آنها ايجاد كند [1]

2- استعدادهاى فوق العاده اشياء

مسلما آن روز كه موسى، آن عصاى شبانى را براى خود انتخاب نمود، باور نمى‌كرد كه اين موجود ساده از عهده چنان كار عظيمى به فرمان خدا برآيد، آن چنان كه قدرت فراعنه را درهم ريزد، اما خدا به او نشان داد كه از همين‌

[1] در اين باره در جلد ششم صفحه 284 نيز صحبت كرده‌ايم.