مى‌خوانيم:

يذكر العبد جميع ما عمل، و ما كتب عليه، حتى كانه فعله تلك الساعة، فلذلك قالوا يا ويلتنا ما لهذا الكتاب لا يغادر صغيرة و لا كبيرة الا احصاها:

" در آن روز انسان آنچه را انجام داده و در نامه عمل او ثبت است همه را به خاطر مى‌آورد، گويى همان ساعت آن را انجام داده است! لذا فرياد مجرمان بلند مى‌شود و مى‌گويند: اين چه نامه‌اى است كه هيچ صغيره و كبيره‌اى را فروگزار نكرده است" [1] در اينجا اين سؤال پيش مى‌آيد كه اين نامه چيست؟ و چگونه است؟

بدون شك از جنس كتاب و دفتر و نامه‌هاى معمولى، نيست، و لذا بعضى از مفسران گفته‌اند اين نامه عمل چيزى جز" روح انسان" نمى‌باشد كه آثار همه اعمال در آن ثبت است‌ [2] زيرا ما هر عملى انجام مى‌دهيم خواه ناخواه اثرى در روح و جان ما مى‌گذارد.

يا اينكه اين نامه عمل، اعضاى پيكر ما حتى پوست تن ما، و از آن بالاتر زمين و هوا و فضايى است كه در آن اعمال خود را انجام مى‌دهيم، چرا كه اعمال ما گذشته از اينكه در جسم و همه ذرات پيكر ما نقش مى‌بندند، در هوا و زمين منعكس مى‌شوند.

گر چه اين آثار براى ما در اين دنيا محسوس و درك كردنى نيست، اما بدون شك وجود دارد، و روزى كه در آن روز ديد تازه‌اى پيدا مى‌كنيم همه اينها را مى‌بينيم و مى‌خوانيم.

تعبير به" خواندن" هرگز نبايد ما را از آنچه در تفسير بالا ذكر شد، منحرف سازد، زيرا خواندن نيز مفهوم وسيعى دارد كه هر گونه مشاهده را در معنى وسيعش جاى مى‌دهد، مثلا در تعبيرات روزمره گاه مى‌گوئيم در چشمهاى‌

[1] نور الثقلين جلد 3 صفحه 144.

[2] تفسير صافى.