شامل مى‌شود؟ باز در ميان مفسران گفتگو است.

اما اگر بخواهيم به ظاهر آيه كه اطلاق دارد عمل كنيم بايد بگوئيم همه احكام عقلى و نقلى را در رابطه با اصول و فروع دين شامل مى‌شود، و مفهوم اين سخن آن است كه حتى در مسائلى كه عقل مستقلا نيك و بد آن را تشخيص مى‌دهد (مانند خوبى عدالت و بدى ظلم) باز تا پيامبران الهى نيايند و حكم عقل را به وسيله حكم نقل تاييد و تقويت نكنند خداوند به لطفش كسى را مجازات نخواهد كرد (دقت كنيد).

ولى از آنجا كه اين مطلب بسيار بعيد به نظر مى‌رسد، زيرا مستقلات عقلى نيازى به بيان شرع ندارد و حكم عقل براى اتمام حجت در اينگونه موارد كافى است، چاره‌اى جز اين نداريم كه مستقلات عقلى را از آيه استثناء كنيم.

و يا اگر استثناء نكنيم، عذاب را در اين جمله به معنى" عذاب استيصال بگيريم كه نتيجه‌اش اين مى‌شود: خداوند به لطفش، ستمگران و منحرفان را نابود نمى‌كند مگر اينكه پيامبران را بفرستد و همه راههاى سعادت را نشان دهند، حتى مستقلات عقلى را با بيان شرعى تاييد نموده، اتمام حجت را از دو سو يعنى عقل و نقل به انجام برسانند (باز هم دقت كنيد).

نكته‌ها:

1- تفال و تطير (فال نيك و بد)

فال" نيك" و" بد" زدن در ميان همه اقوام بوده و هست و به نظر مى‌رسد سرچشمه آن، عدم دسترسى به واقعيات و ناآگاهى از علل واقعى حوادث بوده است و به هر حال، بدون شك اين دو، اثر طبيعى ندارند، ولى داراى اثر روانى هستند: فال نيك اميد آفرين است در حالى كه فال بد موجب ياس و نوميدى و ناتوانى مى‌شود.