و شعور حمد و ثناى او مى‌گويند و همگى ذرات موجودات نيز با زبان‌حالشان از عظمت و بزرگى خالق بحث مى‌كنند.

گر چه اين دو نوع حمد و تسبيح با هم متفاوت است ولى در قدر جامع يعنى مفهوم وسيع كلمه حمد و تسبيح، مشترك مى‌باشند.

ولى چنان كه پيدا است تفسير دوم با آن شرح كه بيان كرديم از همه دلچسب‌تر است.

گوشه‌اى از روايات اهل بيت [در زمينه تسبيح عمومى موجودات جهان‌]

در رواياتى كه از پيامبر ص و ائمه اهل بيت ع رسيده تعبيرات جالبى در اين زمينه ديده مى‌شود، از جمله:

يكى از ياران امام صادق ع مى‌گويد: از تفسير آيه‌ وَ إِنْ مِنْ شَيْ‌ءٍ إِلَّا يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ‌ سؤال كردم، امام ع فرمود:

كل شى‌ء يسبح بحمده و انا لنرى ان ينقض الجدار و هو تسبيحها:

" آرى هر چيز تسبيح و حمد خدا مى‌گويد حتى هنگامى كه ديوار مى‌شكافد و صدايى از آن به گوش مى‌رسد آن نيز تسبيح است" [1]! از امام باقر ع نقل شده كه فرمود:

نهى رسول اللَّه عن ان توسم البهائم فى وجوهها، و ان تضرب وجوهها لانها تسبح بحمد ربها:

" پيامبر ص فرمود: علامت داغ در صورت حيوانات نگذاريد و تازيانه به صورت آنها نزنيد، زيرا آنها حمد و ثناى خدا مى‌گويند" [2] و نيز از امام صادق ع نقل شده:

ما من طير يصاد فى بر و لا بحر و لا شى‌ء يصاد من الوحش الا بتضييعه التسبيح:

" هيچ پرنده‌اى در صحرا و دريا صيد نمى‌شود و هيچ حيوان وحشى به دام صياد نمى‌افتد مگر به خاطر ترك تسبيح" [3]! امام باقر ع صداى گنجشكانى را شنيد، فرمود: مى‌دانيد اينها چه‌

[1] و [2] و [2] نور الثقلين جلد 3 صفحه 168.