راه مى‌دهيم، و گرنه حتى خود شيطان مى‌داند كه بر مخلصان- آنها كه خويشتن را در پرتو تربيت خالص كرده‌اند و زنگار شرك را از روح و جان زدوده‌اند- راه ندارد.

به تعبير رساتر- همان تعبيرى كه از آيات فوق استفاده مى‌شود- رابطه شيطان و گمراهان، رابطه" پيشوا" و" پيرو" است، نه رابطه" اجبار كننده"" و اجبار شونده".

3- درهاى جهنم!

در آيات فوق خوانديم، جهنم هفت در دارد (بعيد نيست عدد هفت در اينجا عدد تكثير باشد، يعنى درهاى بسيار و فراوان دارد، همانگونه كه در آيه 27 سوره لقمان نيز عدد هفت به همين معنى آمده است).

ولى واضح است اين تعدد درها (مانند تعدد درهاى بهشت) نه به خاطر كثرت واردان است به طورى كه از يك در كوچك نتوانند وارد شوند، و نه جنبه تشريفاتى دارد، بلكه در حقيقت اشاره به عوامل گوناگونى است كه انسان را به جهنم مى‌كشاند، هر نوع از گناهان درى محسوب مى‌شود.

در خطبه جهاد در نهج البلاغه مى‌خوانيم‌

ان الجهاد باب من ابواب الجنة فتحه اللَّه لخاصة اوليائه:

" جهاد درى از درهاى بهشت است كه آن را به روى بندگان خاصش گشوده است" [1] و در حديث معروف مى‌خوانيم‌

ان السيوف مقاليد الجنة:

" شمشيرها كليدهاى بهشتند" اين گونه تعبيرات به خوبى منظور از درهاى متعدد بهشت و دوزخ را روشن مى‌سازد.

قابل توجه اينكه در حديث امام باقر ع مى‌خوانيم" بهشت، هشت در

[1] نهج البلاغه خطبه 27.