است مورد توجه قرار مى‌دهيم و مى‌گوئيم هر كس آن را بخورد ميميرد، بى‌خبر از اينكه اين سم يك" ضد سم" هم دارد كه اگر پشت سر آن بخورند اثرش را خنثى مى‌كند (البته ممكن است بى‌خبر هم نباشيم اما نخواهيم يا موقعيت اقتضا نكند كه سخنى از ضد سم بگوئيم).

ملاحظه مى‌كنيد در اينجا اين حادثه يعنى" مرگ به خاطر خوردن سم" جنبه قطعى ندارد و به اصطلاح جاى آن" لوح محو و اثبات" است كه تغيير و دگرگونى با توجه به حوادث ديگر در آن راه دارد.

ولى اگر حادثه را با علت تامه‌اش، يعنى وجود مقتضى، و اجتماع همه شرائط و از ميان رفتن همه موانع، در نظر بگيريم (در مثال بالا، سم را با نخوردن ضد سم توأم در نظر بگيريم) در اينجا ديگر حادثه قطعى است و به اصطلاح جايش در لوح محفوظ و ام الكتاب است، و هيچگونه دگرگونى در آن راه ندارد.

اين سخن را به نوع ديگر مى‌توان بيان كرد و آن اينكه علم خداوند داراى دو مرحله است" علم به مقتضيات و علل ناقصه" و" علم به علل تامه" آنچه مربوط به مرحله دوم است، تعبير از آن ام الكتاب و لوح محفوظ مى‌شود و آنچه مربوط به مرحله اول است تعبير به لوح محو و اثبات مى‌گردد (و گر نه لوحى در گوشه‌اى از آسمان گذارده نشده است كه چيزى روى آن بنويسند يا محو كنند و چيز ديگرى در آن ثبت نمايند).

و از اينجا به سؤالات بسيارى كه از مطالعه در منابع اسلامى به وجود مى‌آيد پاسخ گفته مى‌شود: زيرا گاهى در روايات و يا در بعضى از آيات قرآن مى‌خوانيم:

فلان كار موجب فلان اثر و نتيجه مى‌شود، اما ما گاهى چنان نتيجه‌اى را در آن نمى‌بينيم.

اين به خاطر آن است كه تحقق آن نتيجه، داراى شرائط و يا موانعى بوده است كه بر اثر فقدان شرط يا وجود مانع، تحقق نيافته است.