و نيز اگر خورشيد نورافشانى مى‌كند، ابرها باران مى‌بارند، و زمين بركاتش را به ما تحويل مى‌دهد، اينها نيز همه از ناحيه او است، بنا بر اين تمام حمدها به او بر مى‌گردد.

و به تعبير ديگر جمله" الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‌"، اشاره‌اى است هم به توحيد ذات و هم صفات و هم افعال (دقت كنيد).

2- اصولا توصيف" اللَّه" در اينجا به‌" رَبِّ الْعالَمِينَ"، در واقع از قبيل ذكر دليل بعد از بيان مدعا است، گويى كسى سؤال مى‌كند چرا همه حمدها مخصوص خدا است، در پاسخ گفته مى‌شود: براى اينكه او" رَبِّ الْعالَمِينَ" و پروردگار جهانيان است.

قرآن مجيد مى‌گويد الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْ‌ءٍ خَلَقَهُ:" خداوند كسى است كه آفرينش هر چيزى را به بهترين صورت انجام داد" (سجده- 7) و نيز مى‌گويد: وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُها:" هر جنبنده‌اى در زمين است روزيش بر خدا است" (هود- 6).

3- از كلمه" حمد" اين نكته نيز به خوبى استفاده مى‌شود كه خداوند همه اين مواهب و نيكيها را با اراده و اختيار خود، ايجاد كرده است، بر ضد گفته آنان كه خدا را همانند خورشيد يك مبدء مجبور فيض بخش مى‌دانند.

4- جالب اينكه" حمد" تنها در آغاز كار نيست، بلكه پايان كارها نيز چنان كه قرآن به ما تعليم مى‌دهد با حمد خدا خواهد بود.

در مورد بهشتيان مى‌خوانيم‌ دَعْواهُمْ فِيها سُبْحانَكَ اللَّهُمَّ وَ تَحِيَّتُهُمْ فِيها سَلامٌ وَ آخِرُ دَعْواهُمْ أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‌:" سخن آنها در بهشت نخست منزه شمردن خداوند از هر عيب و نقص، و تحيت آنها سلام، و آخرين سخنشان‌ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعالَمِينَ‌ است" (يونس- 10).