دشمنان خدا جنگ كنند.

و اگر اين قسم اشخاص را عطف كرد بر ما قبل و در نتيجه عطف خاص بر عام نمود، براى عنايت خاصى بود كه به اينگونه افراد داشت، زيرا اينان اعلى درجه خيرخواهى را داشتند و نيكوكاريشان خيلى روشن بود.

(إِنَّمَا السَّبِيلُ عَلَى الَّذِينَ يَسْتَأْذِنُونَكَ وَ هُمْ أَغْنِياءُ ...) قصر در اين آيه قصر افراد است و معنايش روشن است.

[عذر خواهى منافقين از شما بعد از جنگ مسموع و مقبول نيست و نبايد از آنها راضى شويد]

(يَعْتَذِرُونَ إِلَيْكُمْ إِذا رَجَعْتُمْ إِلَيْهِمْ ...) خطاب در اين آيه متوجه رسول خدا 6 و مؤمنين است، و معناى جمله‌(لَنْ نُؤْمِنَ لَكُمْ) بنا بر اينكه بگوئيم ماده ايمان هم چنان كه با حرف باء متعدى مى‌شود با لام هم متعدى مى‌شود اين است كه: ما شما را در اين عذرى كه مى‌خواهيد تصديق نمى‌كنيم. و اگر بگوئيم با لام متعدى نمى‌شود و لام به معناى نفع است معنايش اين است كه:

شما را تصديقى كه به دردتان بخورد نمى‌كنيم. و جمله نامبرده تعليل جمله‌(لا تَعْتَذِرُوا) است، هم چنان كه جمله قد نبانا اللَّه من اخباركم تعليل اين تعليل است.

و معناى آيه اين است: منافقان در موقعى كه از جنگ برگردى نزدت آمده، عذرخواهى مى‌كنند، تو اى محمد، به ايشان بگو نزد ما عذر نياوريد، براى اينكه ما شما را در عذرى كه مى‌خواهيد هرگز تصديق نمى‌كنيم، زيرا خداوند ما را به پاره‌اى از اخبار شما خبر داده كه بر نفاق شما دلالت دارد و مى‌رساند كه شما در اين عذر خواهيتان دروغ مى‌گوئيد و به زودى عمل شما ظاهر مى‌شود، ظهورى كه براى خدا و رسول مشهود باشد، آن گاه در قيامت باز مى‌گرديد بسوى خدايى كه غيب و شهادت را مى‌داند، و او به شما حقيقت اعمالتان را نشان مى‌دهد.

و در توضيح جمله‌(وَ سَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ) بيانى است كه بزودى از نظر خواننده خواهد گذشت.

(سَيَحْلِفُونَ بِاللَّهِ لَكُمْ إِذَا انْقَلَبْتُمْ إِلَيْهِمْ لِتُعْرِضُوا عَنْهُمْ فَأَعْرِضُوا عَنْهُمْ ...) يعنى وقتى بسوى آنها برگرديد به خدا سوگند مى‌خورند تا شما دست از ايشان برداريد و ملامت و عتابشان نكنيد، شما دست از ايشان برداريد، اما نه بطورى كه ايشان را در آنچه عذر مى‌آورند تصديق كرده باشيد بلكه بدين جهت كه آنها رجس و پليدند، و جا دارد كه اصلا نزديكشان نشويد، و جايگاه ايشان بخاطر آن كارهايى كه كردند جهنم است.

***