نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 9 صفحه : 205
از شرك بسوى توحيد
برگشتند، و با عمل خود شاهد و دليلى هم بر بازگشت خود اقامه نمودند به اين معنا كه
نماز خوانده و زكات دادند، و به تمامى احكام دين شما كه راجع است به خلق و خالق
ملتزم شدند در اين صورت رهايشان كنيد.
و
تخليه سبيل كنايه است از متعرض نشدن به كسى كه در آن سبيل (راه) قرار دارد،
و هر چند در اثر كثرت استعمال كنايه بودنش از بين رفته و استعمالى مبتذل شده است،
و اين كنايه به اين عنايت است كه مشركين با حكمى كه در بارهشان نازل شده تو گويى
راهشان بخاطر تعرض متعرضين بسته شده، و اگر اين راه باز شود قهرا ملازم با اين است
كه متعرضين متعرضشان نشوند.
و جمله(إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ) بيان علت است براى جمله(فَخَلُّوا سَبِيلَهُمْ) كه يا صورت آن را كه صورت امر است تعليل
مىكند (و مىفهماند: چرا گفتيم رهايشان كنيد) و يا ماده آن را كه عبارت است از
رها كردن.
بنا بر اينكه
صورت را تعليل كند معناى جمله چنين مىشود: دستور خدا به رها كردن ايشان به علت
اين بود كه خدا آمرزنده رحيم است و هر كه را به سويش توبه برد مىآمرزد.
و بنا بر
اينكه ماده را تعليل كند معنا چنين مىشود: رهايشان كنيد كه رها كردنشان از مغفرت
و رحمت خدا است، و اگر چنين كنيد شما نيز به اين دو صفت كه از صفات علياى
پروردگارتان است متصف مىشويد. و از اين دو وجه، وجه اول با ظاهر آيه سازگارتر
است.
[امر به
امان دادن به مشركى كه امان مىطلبد تا به بحث و بررسى در باره دين حق بپردازد]
(وَ إِنْ أَحَدٌ مِنَ الْمُشْرِكِينَ اسْتَجارَكَ فَأَجِرْهُ حَتَّى يَسْمَعَ
كَلامَ اللَّهِ ...) اين آيه متعرض حكم پناه دادن به مشركين است
كه پناه خواهى مىكنند، و مىفرمايد پناهشان بدهيد تا كلام خدا را بشنوند، و اين
سخن هر چند در خلال آيات برائت و سلب امنيت از مشركين جملهاى معترضه و يا شبيه به
معترضه است، ليكن گفتنش واجب بود، چون در حقيقت دفع دخل و جواب از توهمى بود كه
حتما مىشد. آرى، اساس اين دعوت حقه و وعد و وعيدش و بشارت و انذارش و لوازم اين
وعد و وعيد يعنى عهد و پيمانبستنش و يا پيمان شكستنش و نيز احكام و دستورات جنگيش
همه و همه هدايت مردم است و مقصود از همه آنها اين است كه مردم را از راه ضلالت به
سوى رشد و هدايت برگردانيده و از بدبختى و نكبت شرك بسوى سعادت توحيد بكشاند.
و لازمه اين
منظور اين است كه كمال اهتمام را در رسيدن به آن هدف مبذول داشته و براى هدايت يك
گمراه و احياى يك حق هر چند هم ناچيز باشد از هر راهى كه اميد مىرود به هدف برسد
استفاده شود، و به همين جهت است كه خداى تعالى با اينكه از مشركين غير
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 9 صفحه : 205