و كسانى كه ايمان آورده و مهاجرت كرده و در راه خدا جهاد نمودند و كسانى كه (از اهل مدينه به مهاجرين) منزل داده و يارى كردند آنها به حقيقت اهل ايمانند و هم آمرزش خدا و روزى نيكوى بهشتى مخصوص آنها است (74).

و كسانى كه بعدا ايمان آورده و مهاجرت نموده و با شما به جهاد پرداختند ايشان هم از شمايند و در كتاب خدا خويشاوندان (در ارث بردن از يكديگر) بعضى اولى و نزديكترند به بعضى ديگر كه خدا به هر چيز داناست (75).

بيان آيات‌

اين آيات سوره مورد بحث را ختم مى‌كند، و به يك معنا برگشت معناى آن به آياتى است كه سوره به آن افتتاح مى‌شد. و در آن موالات ميان مؤمنين را واجب نموده، مگر اينكه بعضى مهاجرت بكنند و بعضى تخلف كنند، و رشته موالات ميان آنان و كفار بكلى قطع گردد.

( إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا) ...(أَوْلِياءُ بَعْضٍ ) مقصود از مهاجرين در اين آيه دسته اول از مهاجرين‌اند كه قبل از نزول اين سوره مهاجرت كرده بودند، به دليل اينكه در آخر آيات مورد بحث مى‌فرمايد: و كسانى كه بعدا ايمان مى‌آورند و مهاجرت مى‌كنند . و منظور از كسانى كه به مسلمانان منزل دادند و رسول اللَّه 6 را يارى كردند طائفه انصار است و مسلمانان در ايام نزول اين آيات منحصر به همين دو طائفه يعنى مهاجر و انصار بودند، مگر عده خيلى كمى كه در مكه ايمان آورده و هنوز مهاجرت نكرده بودند.

[معناى برقرار بودن ولايت بين مهاجرين و انصار(أُولئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ)]

خداوند ميان اين دو طائفه ولايت برقرار كرده و فرموده:(أُولئِكَ بَعْضُهُمْ أَوْلِياءُ بَعْضٍ) و اين ولايت معنايى است اعم از ولايت ميراث و ولايت نصرت و ولايت أمن. به اين معنا كه حتى اگر يك فرد مسلمان كافرى را امان داده باشد امانش در ميان تمامى مسلمانان نافذ است، بنا بر اين همه مسلمانان نسبت به يكديگر ولايت دارند يك مهاجر ولى تمامى مهاجرين و انصار است، و يك انصارى ولى همه انصار و مهاجرين است، و دليل همه اينها اين است كه ولايت در آيه بطور مطلق ذكر شده.

بعضيها گفته‌اند مدرك ارث به مواخات همين آيه است و ليكن در آيه هيچ قرينه‌اى كه دلالت كند بر انصراف اطلاق ولايت به ولايت ارث وجود ندارد و هيچ شاهدى نيست بر اينكه بگوييم اين آيه راجع است به ولايت ارثى كه رسول خدا 6 به وسيله‌