به حق را كه در آيه مورد بحث است بر معناى حقيقيش حمل كنيم جز از پيغمبران و امامان ساخته نيست، و بحث از اين معنا را در تفسير آيه‌(قالَ إِنِّي جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً)[1] و آيه‌(فَمَنْ يُرِدِ اللَّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ)[2] و همچنين در ذيل آياتى ديگر گذرانديم.

[معناى اسباط و اشاره به آيات و معجزاتى كه از موسى (ع) در سوره اعراف آمده است‌]

(وَ قَطَّعْناهُمُ اثْنَتَيْ عَشْرَةَ أَسْباطاً أُمَماً ...) كلمه سبط در لغت به معناى پسر زاده و يا دختر زاده است، و جمع آن اسباط مى‌آيد، و ليكن در بنى اسرائيل به معناى قوم خاصى بوده، سبط در اصطلاح ايشان به منزله قبيله در نزد عرب است، از ابن حاجب نقل شده كه گفته است: كلمه اسباطا در اين آيه بدل از عدد است نه تميز عدد و گر نه اگر تميز مى‌بود مى‌بايستى اسباط بنى اسرائيل حد اقل سى و شش سبط و تيره مى‌بودند و حال آنكه نبودند، چون سبط در بنى اسرائيل دوازده تيره بود و بنا بر اين حد اقل جمع سبط سى و شش است، پس ناچار بايد بگوييم كلمه اسباطا بدل از عدد است، و تميز عدد حذف شده چون با بودن اسباطا احتياجى به ذكر آن نبوده، و تقدير كلام و قطعناهم اثنتى عشرة فرقة اسباطا است. البته كسانى ديگر هم گفته‌اند كه كلمه مذكور تميز است، و اشكال ابن حاجب هم وارد نيست زيرا اگر چه كلمه به صيغه جمع است ولى در اينجا به معناى مفرد آمده و معناى آن، جماعت و يا طايفه و يا نظير آن است.

(وَ أَوْحَيْنا إِلى‌ مُوسى‌ إِذِ اسْتَسْقاهُ قَوْمُهُ ...) انبجست از انبجاس و به معناى انفجار است، و بعضى گفته‌اند به معناى بيرون شدن اندك اندك آب است، بخلاف انفجار كه به معناى بيرون شدن به كثرت و فراوانى است. و از ظاهر اينكه فرمود: پس منفجر شد از آن دوازده چشمه و هر گروهى از مردم چشمه خود را شناختند بدست مى‌آيد كه چشمه‌ها به عدد اسباط بنى اسرائيل يعنى دوازده بود، چون مى‌رساند كه هر چشمه مخصوص يك تيره بوده و اينكه اين اختصاص به خاطر مشاجره‌اى بوده كه با يكديگر داشته‌اند، و اين ظاهر تاييد مى‌كند رواياتى‌[3] را كه در باره داستان اين چشمه‌ها وارد شده. معناى بقيه آيه شريفه روشن است.

در آيات اين سوره خداى سبحان از معجزات موسى (ع) و آيات وى چند معجزه زير را بر شمرده: 1- اژدها 2- يد بيضاء 3- قحطى فرعونيان 4- نقص ثمرات ايشان 5- طوفان 6- ملخ‌هاى بالدار 7- ملخ‌هاى بى‌بال 8- قورباغه 9- خون شدن آب نيل 10- غرق شدن فرعونيان‌

[1] سوره بقره آيه 124

[2] سوره انعام آيه 125

[3] تفسير عياشى ج 2 ص 32 ح 91. و تفسير قرطبى ج 1 ص 421. و تفسير ابو الفتوح رازى ج 5 ص 309