(وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَكُمْ وَ رَفَعْنا فَوْقَكُمُ الطُّورَ)[1] و مقصود اين است كه به ياد آريد آن زمانى را كه ما از پدران شما ميثاق گرفتيم.[2] بعضى ديگر حرف‌هاى ديگرى زده‌اند، از آن جمله گفته‌اند: معناى آيه اين است كه ما آدم را خلق كرديم و سپس شما را در پشت او صورت‌گرى نموديم، و پس از آن به ملائكه گفتيم تا او را سجده كنند، و اين معنا با روايت ابن عباس، مجاهد، ربيع، قتاده و سدى مطابق است.

و نيز گفته‌اند: ترتيبى كه در آيه است ترتيب در اخبار است، نه در جريان خارجى داستان، گويا فرموده: ما شما را خلق كرديم، و پس از آن صورتگرى نموديم، پس از آن اكنون به شما خبر مى‌دهيم كه ما به ملائكه گفتيم تا آدم را سجده كنند و از اين قبيل تعبيرات در كلام عرب زياد ديده مى‌شود، مثلا مى‌گويند: من پياده راه مى‌روم و سپس تند مى‌روم يعنى سپس تو را خبر مى‌دهم به اينكه تندرو هم هستم ، و اين معنا مطابق با قول جماعتى از علماى نحو مانند على بن عيسى و قاضى ابو سعيد سيرافى و غير آن دو مى‌باشد، و لذا بعضى‌ها از قبيل عكرمه در آيه شريفه گفته‌اند كه معنايش اين است كه: ما شما را نخست در پشت پدران‌تان خلق كرده و سپس در رحم مادران‌تان صورتگرى‌تان نموديم . و بعضى ديگر گفته‌اند معنايش اين است كه: ما شما را نخست در رحم آفريديم و پس از آن چشم و گوش و ساير اعضا برايتان درست كرديم . اين بود كلام صاحب مجمع البيان در معناى آيه و در نقل اقوال ساير مفسرين‌[3].

اما آن معنايى كه از زجاج نقل كرد اين اشكال را دارد كه اولا اگر در كلام عرب گفته مى‌شود ما به شما چنين و چنان كرديم و مقصودشان اين است كه ما به پدران شما چنين و چنان كرديم، در جايى است كه اسلاف و اخلاف هر دو در جهت مورد نظر شريك باشند، مانند مثالى كه وى زده است، نه نظير بحث ما كه به صرف اينكه ما فرزندان آدميم خلقت آدم را خلقت ما دانسته و بفرمايد: ما شما را آفريديم و سپس صورتگرى نموده آن گاه به ملائكه گفتيم تا آدم را سجده كنند . و ثانيا اگر خلقت آدم و تصوير او، خلقت بنى نوع بشر و تصوير آنان باشد بايد سجده بر آدم هم سجده بر ابناى او بوده باشد، و بايد فرموده باشد: ثم قلنا للملائكة

[1] به ياد آريد آن زمانى را كه ما از شما ميثاق گرفتيم و كوه را بالاى سر شما بلند كرديم. سوره بقره آيه 60

[2] مجمع البيان ج 4 ص 400

[3] مجمع البيان ج 4 ص 401 ط تهران