اللَّه و تعبيرات ديگرى كه در عرف قرآن مرادف آن است خواهد آمد.

و جمله‌(وَ لَقَدْ جاءَكَ مِنْ نَبَإِ الْمُرْسَلِينَ) تثبيت و استشهاد است براى جمله‌(وَ لَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ ...) از همين جمله ممكن است استفاده شود كه سوره انعام بعد از بعضى از سوره‌هاى مكى‌اى كه قصص انبيا (ع) را بيان مى‌كند- مانند سوره شعراء و مريم و امثال آن- نازل شده، و از طرفى چون مى‌دانيم كه سوره انعام بعد از سوره‌هاى علق و مدثر و امثال آن نازل شده، نتيجه مى‌گيريم كه اين سوره در طبقه سوم از سوره‌هايى است كه قبل از هجرت در مكه نازل شده (و خدا داناتر است).

( وَ إِنْ كانَ كَبُرَ عَلَيْكَ إِعْراضُهُمْ‌) ...(فَتَأْتِيَهُمْ بِآيَةٍ ) راغب مى‌گويد: نفق به معنى تونل و راهى است كه از زير زمين برود، آن گاه آيه مورد بحث را كه مى‌فرمايد: (فَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَبْتَغِيَ نَفَقاً فِي الْأَرْضِ‌) ذكر كرده، سپس مى‌گويد: و از همين باب است كه سوراخ و لانه موش صحرايى را نافقاء ناميده و مى‌گويند: نافق- و يا- نفق اليربوع ، يعنى موش صحرايى به سوراخ رفت، و نيز از اين باب است كلمه نفاق يعنى دخول در دين از درى و خروج از آن از در ديگر خداى تعالى هم به همين معنا اشاره كرده و فرموده است:( إِنَّ الْمُنافِقِينَ هُمُ الْفاسِقُونَ‌)- منافقين خارج از دينند و نيز منافقين را بدتر از كفار دانسته و فرموده:( إِنَّ الْمُنافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ)- منافقين در پست‌ترين درجه و درك دوزخند و نيفق زيرجامه و خشتك آن است.[1] و در باره سلم مى‌گويد: سلم در اصل لغت چيزى را گويند كه در مواقع خطر به وسيله آن مى‌توان به مكانهاى بلند برآمده و سلامت خود را حفظ نمود، آن گاه اين لفظ اسم شده براى هر چيزى كه آلت بالا رفتن و وسيله آن باشد. خداى تعالى فرموده:(أَمْ لَهُمْ سُلَّمٌ يَسْتَمِعُونَ فِيهِ) و نيز فرموده:(أَوْ سُلَّماً فِي السَّماءِ).

شاعر هم گفته است: و لو نال اسباب السماء بسلم- و اگر چه به وسيله نردبان به اسباب آسمان دست مى‌يافت.[2] و چون جواب شرط (ان) معلوم بوده، لذا در كلام ذكر نشده، و تقدير آيه چنين است:

فان استطعت ان تبتغى كذا و كذا فافعل- پس اگر مى‌توانى همچو كارى بكنى، بكن و مراد از آيه در(فَتَأْتِيَهُمْ بِآيَةٍ ...)، چيزى است كه مشركين را مجبور به ايمان كند نه صرف‌

[1] مفردات راغب ص 502

[2] مفردات راغب ص 241