هر حال معناى آيه روشن است.

(وَ قالُوا هذِهِ أَنْعامٌ وَ حَرْثٌ حِجْرٌ ...) حجر - به كسر حاء- به معناى منع است و جمله‌(لا يَطْعَمُها إِلَّا مَنْ نَشاءُ) همين معنا را تفسير مى‌كند، يعنى: اين چارپايان و اين زراعت‌ها حرام است مگر تنها بر كسى كه ما بخواهيم و او را اذن بدهيم. چون بطورى كه از روايات استفاده مى‌شود مشركين چارپايان و زراعت معينى را پيشكش خدايان خود كرده آن گاه مى‌گفتند خوردن اينها بر كسى حلال نيست مگر تنها بر خدام بتكده آن هم به شرطى كه مرد باشند نه زن.

(وَ أَنْعامٌ حُرِّمَتْ ظُهُورُها)- و مى‌گفتند: سوار شدن بر اين چارپايان سوارى حرام است و يا اين است كه مشركين چارپايانى دارند كه سوار شدن آنها حرام است.

اين انعام همان سائبه ، بحيره و حام هستند كه خداى تعالى در آيه‌(ما جَعَلَ اللَّهُ مِنْ بَحِيرَةٍ وَ لا سائِبَةٍ وَ لا وَصِيلَةٍ وَ لا حامٍ وَ لكِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا يَفْتَرُونَ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ وَ أَكْثَرُهُمْ لا يَعْقِلُونَ)[1] آن را نفى نموده، و يا بعضى از آن چهار قسم است- بنا بر خلافى كه در سوره مائده گذشت-.

(وَ أَنْعامٌ لا يَذْكُرُونَ اسْمَ اللَّهِ عَلَيْهَا) يعنى چارپايانى را هم در موقع ذبح به اسم بت‌ها سر مى‌بريدند و نام خدا را نمى‌بردند. بعضى گفته‌اند: مراد آن چارپايانى است كه در سفر حج بر آنها سوار نمى‌شدند. بعضى ديگر گفته‌اند: آن چارپايانى است كه در هيچ شانى از شؤون آنها خدا را ذكر نمى‌كردند، و بهر حال معناى آيه روشن است.

(وَ قالُوا ما فِي بُطُونِ هذِهِ الْأَنْعامِ خالِصَةٌ لِذُكُورِنا ...) مقصود از ما فى بطون بچه‌هايى است كه در شكم بحيره و سائبه باشد، مشركين آنها را اگر زنده به دنيا مى‌آمدند بر مردان حلال و بر زنان حرام مى‌دانستند، و اگر مرده به دنيا مى‌آمدند هم مردان از آن مى‌خوردند و هم زنان. بعضى گفته‌اند مقصود از ما فى بطون شير آن حيوانات. و بعضى ديگر گفته‌اند: مقصود هم شير آنها و هم جنين آنان است.

(سَيَجْزِيهِمْ وَصْفَهُمْ) يعنى به زودى خود اين حرفها را جزا و كيفر آنان قرار مى‌دهيم. و از اين تعبير برمى‌آيد كه همين حرفها به عينه در قيامت به صورت وبال و عذاب مجسم مى‌شود،

[1] خداوند بحيره و سائبه و وصيله و حام( حيواناتى كه خاص او مى‌دانيد) نيافريد. ولى كسانى كه كافر شدند در باره خدا دروغ مى‌سازند( و حرمت اينها را از جانب او مى‌دانند) و بيشترشان از خرد به دورند. سوره مائده آيه 103