[دقائق و لطائفى كه از جمله:(لا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ) استفاده مى‌شود]

و اما اينكه فرمود:(لا تُدْرِكُهُ الْأَبْصارُ) براى دفع توهمى است كه ممكن بود در اينجا بشود، و مشركين كه مورد خطاب در اين آيه‌اند بفهم ساده خود چنين بپندارند كه وقتى خداى تعالى وكيل برايشان است پس لا بد او هم مثل ساير و كلا كه متصدى اعمال جسمانى مى‌شوند موجودى است مادى و جسمانى، لذا براى دفع اين توهم فرمود: چشمها او را نمى‌بينند براى اينكه او عالى‌تر از جسميت و لوازم جسميت است.

و اينكه فرمود:(وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ) نيز دفع توهم ديگرى است، چون مشركين مردمى بودند معتاد به تفكر در ماديات و فرو رفته در حس و محسوسات، و بيم آن بود كه خيال كنند وقتى خداى تعالى محسوس به حاسه بينايى نباشد قهرا اتصال وجودى- كه مناط شعور و درك است- با مخلوقات خود نخواهد داشت، و در نتيجه همانطورى كه هيچ موجودى او را درك نمى‌كند او نيز از حال هيچ موجودى اطلاع نخواهد داشت، و هيچ موجودى را نخواهد ديد- لذا خداى تعالى براى دفع اين توهم فرمود:(وَ هُوَ يُدْرِكُ الْأَبْصارَ) او چشم‌ها را مى‌بيند. آن گاه همين معنا را با جمله‌(وَ هُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ) تعليل نمود، چون لطيف به معناى رقيق و نفوذ كننده است، و خبير آن كسى است كه خبره و مطلع است. وقتى خداى تعالى محيط باشد به هر چيزى، و احاطه‌اش هم احاطه حقيقى باشد قهرا شاهد و ناظر بر هر چيزى خواهد بود، و پيدا و پنهان هر چيزى را خواهد ديد، و به ظاهر و باطن هر چيزى عالم خواهد بود، ديگر ناظر بودن او بر تمامى احوال يك موجود او را از اينكه در همان حال بر تمامى احوال تمامى موجودات ناظر و واقف باشد باز نمى‌دارد، و هيچ چيزى حجاب و فاصله بين او و بين موجودى ديگر نمى‌شود، پس او هم چشمها را مى‌بيند و هم آنچه را كه چشمها مى‌بيند، و اما چشمهاى ما مخلوقات فقط ديدنى‌ها را مى‌بيند.

و اگر در اين آيه نسبت ادراك را به چشمها داده نه به صاحبان چشم براى اين است كه ادراك خداى تعالى از قبيل ادراكات حسى ما نيست، تا ادراك او هم مانند ادراك ما به ظواهر اشياء تعلق بگيرد. مثلا ديدن او مانند ديدن چشم ما كه تنها رنگ‌ها و روشنيها، دورى و نزديكى، كوچكى و بزرگى و حركت و سكون را مى‌بيند نيست، بلكه علاوه بر اين، باطن هر چيزى را هم مى‌بيند، پس خداى تعالى چشم‌ها را و آنچه را كه چشم‌ها درك مى‌كنند مى‌بيند و ليكن چشم‌ها او را نمى‌بينند.

پس در اين دو آيه چنان بيان درخشان و راه هموار و سخن كوتاهى گنجانده شده كه عقل را حيران مى‌كند، و با اينهمه هوشمندان را به رازهايى كه در پس پرده نهفته است آشنا مى‌كند.