مى‌گوييم: همين كه خداوند از اين مطلب خبر داده باشد كافى است، چون آفريدگار جهان به همه اطراف آن، عالم و مطلع است و فرض علم نداشتن او مستلزم خروج از فرض خدايى است، هم چنان كه فرموده:(وَ خَلَقَ كُلَّ شَيْ‌ءٍ وَ هُوَ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَلِيمٌ).

در جلد سوم اين ترجمه در ذيل آيه شريفه‌(ما كانَ لِبَشَرٍ أَنْ يُؤْتِيَهُ اللَّهُ ...)[1] مطالبى مفيد و مربوط به اين مقام گذرانديم.

(ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لا إِلهَ إِلَّا هُوَ خالِقُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ ...) جمله اولى يعنى جمله‌(ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ) نتيجه‌اى است كه از بيان آيات سابق گرفته شده، و معناى آن اين است كه: بعد از آنكه مطلب از قرارى بود كه ذكر شد پس خداى تعالى كه وصفش گذشت پروردگار شما است، نه غير او. و جمله‌(لا إِلهَ إِلَّا هُوَ) تقريبا به همان توحيد ضمنى كه در جمله قبلى بود تصريح مى‌كند، و در عين حال همان جمله را تعليل نموده چنين مى‌رساند: اينكه گفتيم پروردگار او است، و جز او پروردگارى نيست بدان سبب كه او يگانه معبودى است كه جز او معبودى نيست، و چگونه ممكن است غير او پروردگار باشد و در عين حال اله و معبود نباشد؟.

و جمله‌(خالِقُ كُلِّ شَيْ‌ءٍ) نيز علتى است براى جمله‌(لا إِلهَ إِلَّا هُوَ) و معنايش چنين مى‌شود: و اينكه گفتيم الوهيت و معبود بودن منحصر در او است براى اينكه آفرينش تمامى موجودات از او است، و جز او خالق ديگرى نيست كه حتى كوچكترين موجودى را آفريده باشد تا در الوهيت با او شريك باشد، و در نتيجه بعضى از مخلوقات در برابر خداى تعالى و بعضى در برابر او خاضع شوند.

و جمله فاعبدوه متفرع بر ما قبل و به منزله نتيجه براى جمله‌(ذلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ) است، و معنايش اين است: وقتى معلوم شد كه پروردگار شما فقط خداى تعالى است، نه غير او، پس همو را بپرستيد.

و جمله‌(وَ هُوَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ وَكِيلٌ) معنايش اين است كه او قائم بر هر چيز و مدبر امر و نظام وجود و زندگى هر چيزى است، و چون چنين است بايد از او حساب برد و از پيش خود و بدون داشتن دليل برايش شريك نگرفت. پس اين جمله در حقيقت به منزله تاكيد جمله فاعبدوه است، و اين معنا را مى‌رساند كه او را عبادت كنيد و از عبادتش سرمپيچيد براى اينكه او وكيل است بر شما و از نظام اعمال شما غافل و بى خبر نيست.

[1] سوره آل عمران آيه 79