اراده مستقل الهى باشند. چون جهات قضيه مختلف است، و تحقق بعضى از جهات منافات با تحقق جهات ديگر ندارد و ارتباط و اتصالى كه در سرتاسر اجزاى عالم است مانع از اين نيست كه يك يك اجزاء به اراده مستقل به وجود آمده باشند.

[مراد از انشاء و پديد آوردن بنى آدم از نفس واحدة و تقسيم آنان به مستقر و مستودع ]

(وَ هُوَ الَّذِي أَنْشَأَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ فَمُسْتَقَرٌّ وَ مُسْتَوْدَعٌ ...) كلمه مستقر هم به فتح قاف قرائت شده و هم به كسر آن. بنا بر اينكه مستقر، به فتح قاف باشد اسم مكان و به معناى محل استقرار خواهد بود، و همچنين مستودع نيز به فتح دال و به معناى مكانى كه وديعه را در آن قرار مى‌دهند خواهد بود. اين دو كلمه در آيه‌(وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُها وَ يَعْلَمُ مُسْتَقَرَّها وَ مُسْتَوْدَعَها كُلٌّ فِي كِتابٍ مُبِينٍ)[1] نيز آمده. و در آيه مورد بحث حذف و ايجاز بكار رفته و تقدير آن- بنا بر قرائت به فتح قاف- چنين است: فمنكم من هو فى مستقر و منكم من هو فى مستودع . و بنا بر قرائت به كسر قاف- كه بهتر نيز مى‌باشد- مستقر اسم فاعل و مستودع اسم مفعول و تقدير آن چنين است: فمنكم مستقر و منكم مستودع- بعضى از شما كسانى هستند كه مستقرند، و بعضى ديگر آنان هستند كه مستقر نيستند .

ظاهرا مراد از اينكه فرمود:(وَ هُوَ الَّذِي أَنْشَأَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ) اين است كه نسل حاضر بشر با همه انتشار و كثرتى كه دارد منتهى به يك نفر است، و آن آدم است كه قرآن كريم او را مبدأ نسل بشر فعلى دانسته است. و مراد از مستقر آن افرادى است كه دوران سير در اصلاب را طى كرده و متولد شده و در زمين كه به مقتضاى آيه‌(وَ لَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ)[2] قرارگاه نوع بشر است مستقر گشته، و مراد از مستودع آن افرادى است كه هنوز سير در اصلاب را تمام نكرده و به دنيا نيامده و بعدا متولد خواهند شد. و نيز ممكن است كه لفظ مستقر و مستودع را مصدر ميمى گرفت.

به هر حال معنايى كه ما براى جمله مورد بحث كرديم، معنايى است كه با مقام بيان آيه سازگارتر است، چون آيه در مقام بيان خلقت تمامى افراد بشر و انشعابشان از يك فرد است، و به همين جهت است كه به لفظ انشاء تعبير كرد نه به لفظ خلقت ، چون لفظ انشاء معناى ايجاد دفعى و بدون تدريج را مى‌رساند بر خلاف خلقت و الفاظ ديگرى كه مرادف آن است كه معناى ايجاد تدريجى را مى‌دهد. مؤيد معنايى كه ما براى آيه كرديم آيه‌

[1] سوره هود آيه 6

[2] سوره بقره آيه 36