نموده و از طرفى ديگر پيغمبر محترمش را دلگرم كند تا بخاطر ايمان نياوردن قوم در كار دعوتش سست نگردد. پس معناى آيه اين است كه: اگر اينان به دين توحيدى كه تو به سوى آن دعوتشان مى‌كنى نمى‌گروند غم مخور و مپندار كه ايمان نياوردن آنان از ارزش آن مى‌كاهد، چون دين توحيد، هدايت من و آن طريقه‌اى است كه من انبياى خود را به خاطر داشتن آن طريقه، كتاب و حكم و نبوت دادم، و من كسانى را موكل و مستحفظ آن كرده‌ام كه اعتماد و اطمينان دارم نسبت به آن كافر نيستند، و با وجود چنين اشخاصى كه نگهبانان دين منند هيچ وقت اين دين از بين نمى‌رود.

پس اين اشخاص مردمى هستند كه تصور نمى‌شود روزى كفر يا شرك در دل آنان رخنه كند، چون خداى تعالى به ايمان ايشان اعتماد كرده و ايشان را موكل بر حفظ دين نموده.

و اگر ممكن بود كه ايشان هم روزى مشرك شده و از هدايت الهى تخلف كنند اعتماد خداوند برايشان خطا و گمراهى بود، و خداوند نه گمراه مى‌شود و نه دچار خطا و فراموشى مى‌گردد.

بنا بر اين تفسيرى كه ما براى آيه مورد بحث كرديم- و خدا داناتر است- آيه شريفه دلالت خواهد كرد بر اينكه در هر زمانى خداى تعالى داراى بنده و يا بندگانى است كه موكل بر هدايت الهى اويند، و دين او و آن طريقه مستقيمى را كه كتاب و حكم و نبوت انبيا (ع) متضمن آن است حفظ مى‌كنند، و آن را از انقراض نگهدارى مى‌نمايند، و اين بندگان كسانى هستند كه شرك و ظلم به ايشان راه نداشته و به عصمتى الهى معصومند، و آنان عبارتند از انبيا و جانشينان ايشان.

از اين روى، آيه شريفه مخصوص به معصومين (ع) خواهد بود، خيلى هم كه بتوانيم آن را توسعه دهيم ممكن است مؤمنين صالح و آن پارسايانى را كه به عصمت تقوا و صلاح و ايمان خالص از شوائب شرك و ظلم معتصمند و خلاصه آن كسانى را كه به مصداق آيه شريفه‌(إِنَّهُ لَيْسَ لَهُ سُلْطانٌ عَلَى الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَلى‌ رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ)[1] از ولايت شيطان بيرون شده‌اند ملحق به اوصياى انبيا (ع) نموده و بگوييم آيه شريفه شامل اينگونه از مردان صالح نيز مى‌شود.

(أُولئِكَ الَّذِينَ هَدَى اللَّهُ فَبِهُداهُمُ اقْتَدِهْ ...) در اينجا براى بار دوم به تعريف ايشان پرداخته و طورى ايشان را تعريف مى‌كند كه در

[1] البته شيطان را هرگز بر كسانى كه به خدا ايمان آورده و بر او توكل و اعتماد كرده تسلط نخواهد بود. سوره نحل آيه 99