نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 7 صفحه : 175
باشد و مانند موجودات
خارجى در مسير حقيقت قرار بگيرد. به عبارت ديگر، اين جهات و مصالح معانيى هستند كه
از اعيان خارجى انتزاع شده و متفرع بر آنها هستند، و اعمال و احكام مجعوله ما
متفرع بر اين جهات و محكوم آن و متاثر از آنند. به خلاف افعال و احكام خداى تعالى
كه خودش وجود خارجى است، همان وجودى است كه ما از آن حسن و مصلحت را انتزاع كرده و
افعال خود را متفرع بر آن مىنمائيم، با اين حال چگونه ممكن است كه افعال و احكام
او متفرع بر جهات مزبور و محكوم آن و متاثر از آن باشد- دقت بفرمائيد-.
با اين بيان
اين معنا روشن شد كه جهات حسن و مصلحت و امثال آن، با اينكه در افعال خداى تعالى و
احكامش و در افعال ما و احكام عقلائيمان موجود است در عين حال نسبت به افعال و
احكام ما مؤثر و حاكم و به عبارت ديگر داعى و علت غايى است، و نسبت به افعال و
احكام خداى تعالى حكومت و تاثير نداشته بلكه لازم لا ينفك آن و يا به عبارت ديگر
فوائدى عمومى است كه مترتب بر آن مىشود. آرى ما از جهت اينكه از عقلا هستيم هر
كار و هر حكمى كه مىكنيم براى اين مىكنيم كه ناقصيم، و بدان وسيله خير و سعادتى
را كه فاقديم، تحصيل مىنمائيم، و اما خداى تعالى هر كارى و هر حكمى كه مىكند
براى اين نيست كه چيزى را كه تا كنون نداشته كسب نمايد، بلكه براى اين است كه او
خدا است، و اگر مىگوئيم كارهاى خداى تعالى هم مانند كارهاى ما داراى جهات حسن و
مصلحت است، اين فرق هم هست كه افعال ما مورد بازخواست خداى تعالى و معلل به نتايج
و مصالح است ولى افعال او مورد بازخواست كسى واقع نشده و معلل به غايت و نتيجهاى
كه خدا بعد از نداشتن داراى آن شود، نيست، بلكه هر كارى كه مىكند، خود آن كار و
آثار و لوازمش همه براى او مكشوف است- در اين نكته دقت بيشترى كنيد-.
آيات كريمه قرآن
هم اين فرق را تاييد نموده و در باره اينكه خداوند محكوم اين جهات نيست،
مىفرمايد:(لا يُسْئَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَ هُمْ يُسْئَلُونَ)[1] و نيز مىفرمايد:(لَهُ الْحَمْدُ فِي الْأُولى وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُ الْحُكْمُ)[2] و نيز مىفرمايد:(وَ يَفْعَلُ اللَّهُ ما يَشاءُ)[3] و نيز
مىفرمايد:(وَ اللَّهُ يَحْكُمُ لا مُعَقِّبَ لِحُكْمِهِ)[4] و اگر كارهاى خداى
تعالى هم مانند كارهاى عقلايى ما
[1] خداوند در آنچه مىكند بازخواست نمىشود، بلكه آنان مورد
سؤال و بازخواست قرار خواهند گرفت. سوره انبياء آيه 23
[2] ستايش در دنيا و آخرت و حكومت بر هر چيز مخصوص او است. سوره
قصص آيه 70
[3] و خدا هر چه بخواهد مىكند. سوره ابراهيم آيه 27
[4] خدا حكم مىكند و كسى نيست كه دنبال كننده حكم او باشد. سوره
رعد آيه 41
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 7 صفحه : 175