تعالى به محفوظ ماندن نفس عامل است و اثر عمل در نفس عامل هم چنان محفوظ هست تا آنكه در روز آشكار شدن نهانى‌ها آن را اظهار نمايد. از آن جمله مى‌فرمايد:(يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ تَوَدُّ لَوْ أَنَّ بَيْنَها وَ بَيْنَهُ أَمَداً بَعِيداً)[1] و نيز مى‌فرمايد:

(لا تَعْتَذِرُوا الْيَوْمَ إِنَّما تُجْزَوْنَ ما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ)[2] و دلالت اين چند آيه بر اين معنا روشن است، البته آيات بسيار ديگرى هم هست كه از همه روشن‌تر اين آيه شريفه است:(لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَكَشَفْنا عَنْكَ غِطاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ)[3] چه از اين آيه مخصوصا به قرينه اينكه فرمود: اليوم استفاده مى‌شود كه جزاى اخروى در دنيا نيز حاضر و آماده بوده، چيزى كه هست انسان مادامى كه در دنيا بوده از وجود آن غفلت داشته، كلمه غفلت نيز قرينه ديگرى است بر اين معنا. زيرا اگر آن جزا در دنيا آماده و حاضر نبود غفلت از آن معنا نداشت، چنان كه كشف غطا نيز قرينه ديگرى است كه از آن استفاده مى‌شود، چيزى در پس پرده بوده و تنها پرده مانع از ديدن آن بوده است.

و اين آيات تفسير مى‌كنند آيات ديگرى را كه ظاهرند در مجازات معمولى و بينونت ميان عمل و جزا. به عبارت روشن‌تر، از اين آيات استفاده مى‌شود كه اگر آيات ديگرى ظهور در اين دارد كه عمل و جزا دو چيز جداى از هم و غير همند از اين جهت است كه آن آيات ناظر به ربط اجتماعى و قراردادى و اين آيات ناظر به مرحله رابطه حقيقى و واقعى عمل و جزاست.

اين بود مطالبى كه ما در اينجا مى‌خواستيم در پيرامون مجازات و عفو بگذرانيم، البته در جلد اول اين كتاب در تفسير جمله:(خَتَمَ اللَّهُ عَلى‌ قُلُوبِهِمْ)[4] نيز مختصر بحثى در اين باره نموديم، طالبين مى‌توانند براى تكميل و توضيح بحث به آنجا نيز مراجعه نمايند- خدا راهنما است-.

[1] روزى كه هر نفسى كرده‌هاى نيك و بد خود را حاضر مى‌يابد آن وقت است كه آرزو مى‌كند اى كاش بين او و اين كارهاى بدش فاصله بعيدى بود. سوره آل عمران آيه 30.

[2] امروز ديگر عذر خواهى نكنيد كه جزاى شما جز همان كارهايى كه مى‌كرديد نيست. سوره تحريم آيه 7.

[3] شما از وجود چنين جزائى غافل بوديد، اينك ما پرده را از جلو چشم شما برداشتيم و لذا آنچه را كه نمى‌ديديد امروز به خوبى مى‌بينيد. سوره ق آيه 22.

[4] سوره بقره آيه 7.