نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 6 صفحه : 273
شرور باشد بدست آورد، اين شخص مىبيند كه چنين
زندگى و چنين سعادت را نمىتواند از راه عياشى و بى بند و بارى در تمتعات حيوانى
تحصيل نمايد، چون اينها آدمى را به آن مقصود نمىرسانند، پس ناگزير بايد هواى نفس
را ترك گفته و تا اندازهاى از آزادى در هر چيزى كه نفس هوسش كند دست بردارد، و
ناچار بايد مجذوب يك و يا چند سبب از اسبابهايى كه ما فوق سببهاى مادى عادى است
شده و نزد او تقرب جسته و پيوندى با او برقرار سازد، و مىبيند كه اين تقرب و
اتصال وقتى دست مىدهد كه در برابر اوامر او خاضع باشد، و اين تسليم و خضوع خود
امرى است روحى و نفسانى كه جز با اعمال و تروك بدنى محفوظ نمىماند. و اين افعال و
تروك همان دستورات عبادى دين مانند نماز و ساير مراسم دينى و هر چيز ديگرى است كه
برگشتش به آن مراسم باشد، و معلوم است، كه برگشت همه اين مراسم و اين عبادات و
مجاهدات به يك نوع اشتغال به امر نفس است، زيرا انسان فطرتا احساس مىكند كه هيچ
واجبى را از دين انجام نمىدهد و هيچ حرامى را از دين ترك نمىكند مگر براى همين
جهت كه نفسش از اين راه منتفع و تربيت شود. سابقا هم گذشت كه انسان حتى براى يك
لحظه از لحظات وجودش از مشاهده نفس و حضور ذات خود خالى نيست و گفتيم كه مسلما
آدمى در اين مشاهده و حضور خطا ندارد، و اگر هم احيانا دچار خطا شود خطايش در طرز
تفسيرى است كه بر حسب نظريه علمى و بحث فكرى است.
پس با اين
بيان روشن شد كه اديان و مذاهب با همه اختلافى كه در سنن و طريقههاى خود دارند
اجمالا جز اشتغال به امر نفس مقصد ديگرى ندارند، چه اينكه خود متدينين به آن اديان
اين معنا را بدانند يا ندانند، همچنين يك نفر از اصحاب رياضت و مجاهده اگر چه به
دينى نگرويده باشد و اصلا راجع به اينكه نفسى هست ايمان نداشته باشد مع ذلك باز از
رياضت مخصوصى كه براى خود انتخاب كرده و با آن رياضت مىكشد جز رسيدن به نتيجهاى
كه او را به آن وعده دادهاند غرضى ندارد، و آن نتيجه هم مربوط به اعمال و تروك
نيست، چون بين آن و اعمال و تروك هيچ گونه ارتباط طبيعى يعنى ارتباطى كه بين اسباب
طبيعى و مسببات آن هست برقرار نيست، بلكه اين ارتباط، ارتباطى است ارادى و غير
مادى كه قائم است به شعور و اراده مرتاض، شعور و ارادهاى كه وقتى محفوظ مىماند
كه مرتاض رياضت خود را كه رابطه بين نفس او و نتيجه است ترك نكند، پس حقيقت رياضتى
كه ذكر شد عبارت است از تاييد نفس و تكميل آن در شعور و اراده براى رسيدن به نتيجه
مطلوب، و به عبارتى ديگر: اثر رياضت اين است كه براى نفس حالتى حاصل شود كه بفهمد
مىتواند مطلوب را انجام دهد، وقتى رياضت صحيح و تمام بود، نفس طورى مىشود كه اگر
مطلوب را اراده كند
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 6 صفحه : 273