6 در توصيف آب زمزم فرموده دارد كه هم طعامى است براى خوردن و هم شفا براى مرض، كه به معناى غذا استعمال شده است.

سياق اين آيه شريفه طورى است كه نمى‌توان آن را غير مربوط به آيات قبليش گرفت، چنان كه بعضى گرفته‌اند و جز براى اينكه آن را متصل به ما قبل دانست صلاحيت ندارد، بنا بر اين آيه جواب است از سؤالى كه ممكن است بخاطر كسى بيايد. و آن اينست كه با اين همه گناه كه در اين عمل است پس مؤمنينى كه قبل از حرام شدن آن يا قبل از نزول اين آيه مرتكب آن شده‌اند تكليفشان چيست؟ جواب مى‌دهد اگر تقوا پيشه كنند خطرى متوجهشان نيست. و اينكه گفتيم سياق آيه جز اين را نمى‌پذيرد، براى اين بود كه جمله:(فِيما طَعِمُوا) مطلق است و قيدى هم در كلام نيست. و از طرفى، آيه در مقام رفع خطر از اين طعام مطلق است، و اين مطلق را با اين بيان:(إِذا مَا اتَّقَوْا وَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ ثُمَّ اتَّقَوْا وَ آمَنُوا ثُمَّ اتَّقَوْا وَ أَحْسَنُوا) مقيد كرد به تقوا، و قدر متيقن از اين تقوا كه سه بار در آيه ذكر شده است، حق تقوا است، يعنى تقواى شديد. بنا بر اين، اينكه گفتيم بعضى مراد از طعام را خوردنيها گرفته آن گاه براى اينكه آيه معناى صحيحى بخود بگيرد توجيهاتى كرده‌اند صحيح نيست، زيرا بنا بر اين، معنا يا اين است كه اين آيه مى‌خواهد مفهوم خود را ثابت كند، يا آنكه در اين مقام نيست، اگر غرض اثبات مفهوم باشد يعنى خوردنيهاى حلال را بر غير مؤمنين با تقوا حرام كند سر به مخالفت صريح امثال آيه:(قُلْ مَنْ حَرَّمَ زِينَةَ اللَّهِ الَّتِي أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّيِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ قُلْ هِيَ لِلَّذِينَ آمَنُوا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا خالِصَةً يَوْمَ الْقِيامَةِ)[1] در مى‌آورد.

زيرا از اين آيه و امثالش بلكه از مذاق دين اسلام استفاده مى‌شود كه احدى را منع از خوردنيهاى حلال نكرده چون فطرت انسان ناچار به مباح دانستن آن در حيات انسانى مى‌باشد.

و يا اين است كه نمى‌خواهد مفهوم خود را اثبات كند، در اين صورت برگشت معناى آيه به اين مى‌شود: جايز است خوردن براى كسانى كه ايمان آورده‌اند و عمل صالح مى‌كنند بشرطى كه تقوا پيشه خود سازند. و حال آنكه جواز خوردن مختص به پارسايان نيست، بلكه براى مردم بى تقوا هم جايز است، و بفرضى هم كه مختص به مردم با تقوا باشد شرط نيست كه مرتبه شديد از تقوا را دارا باشند، اين اشكال به تمام وجوهى كه در توجيه آيه بنا بر حمل‌(فِيما طَعِمُوا) بر

[1] بگو اى محمد چه كسى حرام كرده است بر مردم لباس‌هاى زيبا و روزى پاكيزه‌اى را كه خداوند براى بندگانش مواد آنها را از زمين رويانيده! بگو اين زينت و روزى طيب در دنيا براى كسانى است كه ايمان آوردند و همين‌ها خالصش براى آنان است در روز قيامت. سوره اعراف آيه 32.