در آيه شريفه:(الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظالِمِي أَنْفُسِهِمْ فَأَلْقَوُا السَّلَمَ ما كُنَّا نَعْمَلُ مِنْ سُوءٍ)[1]، حذف نشده آن آمده است.

مراد به ظلم هم چنان كه آيه سوره نحل تاييد مى‌كند ظلم به نفس است و ظلم به نفس در اثر اعراض از دين خدا و ترك اقامه شعائر خدا حاصل مى‌شود و اين نيز در اثر واقع شدن و زندگى كردن در بلاد شرك و در وسط كفار قرار گرفتن پديد مى‌آيد، انسان وقتى خود را در چنين وضعى و موقعيتى قرار دهد ديگر راهى ندارد كه معارف دين را بياموزد و بدانچه دين خدا او را بدان مى‌خواند عمل كند و به وظائف عبوديت قيام نمايد.

اين آن معنايى است كه ما از زمينه آيه (و نه از لفظ آن) استفاده مى‌كنيم. چون ملائكه از اينگونه افراد در هنگام مرگشان مى‌پرسند: در چه شرائطى بوديد؟ و آنان در پاسخ مى‌گويند:

ما در زمين مستضعف بوديم.

خداى تعالى در آيات زير كه كلمه ظلم مطلق آمده، يعنى نفرموده: ظلم به نفس و يا ظلم به غير، ظلم را معنا و تفسير كرده، فرموده:(لَعْنَةُ اللَّهِ عَلَى الظَّالِمِينَ الَّذِينَ يَصُدُّونَ عَنْ سَبِيلِ اللَّهِ وَ يَبْغُونَها عِوَجاً)[2]، و حاصل تفسير اين دو آيه از كلمه ظلم با ظهورى كه ما از سياق آيه مورد بحث گرفتيم منطبق است (چون ما گفتيم مراد به ظلم، ظلم به نفس است و گفتيم كه اين ظلم از چه چيز ناشى مى‌شود، از اينكه آدمى به معارف دين صحيح بر خورد كند و آنچه مى‌شنود تحريف شده و يا تهمت و دروغ باشد كه دو آيه نامبرده نيز ظالم را همين معنا كرد).

(قالُوا فِيمَ كُنْتُمْ) يعنى از نظر ديندارى در چه وضعى قرار داشتيد؟ و در كلمه فيم حرف م در اصل ما بوده، كه يكى از وسائل استفهام و پرسش است و الف آن به منظور تخفيف حذف شده.

و در اين آيه دلالتى فى الجمله و سربسته هست بر صحنه‌اى كه در زبان روايات از آن تعبير شده به سؤال قبر، و فرموده‌اند كه فرشتگان خداى تعالى از هر كسى كه از دنيا مى‌رود و او را دفن مى‌كنند سؤالهايى پيرامون دين او و عقائدش از او مى‌كنند و اين تنها آيه مورد بحث نيست كه بر آن صحنه دلالت دارد، بلكه آيات زير نيز بر آن دلالت دارد:( الَّذِينَ تَتَوَفَّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظالِمِي أَنْفُسِهِمْ فَأَلْقَوُا السَّلَمَ ما كُنَّا نَعْمَلُ مِنْ سُوءٍ، بَلى‌ إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ،)

[1] سوره نحل، آيه 28 .

[2] لعنت خدا بر ظالمين همان كسانى كه راه خدا راى مى‌بندند، و آن راى كج و معوج مى‌خواهند.

سوره اعراف، آيه 45 و سوره هود، آيه 19 .