نبايد مى‌فرمود (ذلكم) چون اين اسم اشاره مخصوص مذكر است، و سخن در آيه حلال بودن زنان است، نه مردان از اينجا مى‌فهميم كه منظور از كلمه (ما) زنان نيستند، بلكه عمل شهوترانى و همخوابگى و امثال اينها است همان عملى كه در آيه:(حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهاتُكُمْ) مقدر است، و معناى جمله مورد بحث اين است كه همخوابگى و شهوت رانى با آن شانزده طايفه بر شما حرام شده، و غير آن مثلا نكاح كردن با غير اين چند طايفه حلال است، با اين معنا مساله بدل قرار گرفتن جمله:(أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِكُمْ) از جمله‌(وَ أُحِلَّ لَكُمْ ما وَراءَ ذلِكُمْ) نيز كاملا درست مى‌شود، ليكن مفسرين در باره جمله مورد بحث تفسيرهاى عجيب و غريبى كرده‌اند، مثلا بعضى از آنان گفته‌اند معناى‌(وَ أُحِلَّ لَكُمْ ما وَراءَ ذلِكُمْ) اين است كه غير خويشاوندان محرمتان هر زنى ديگر برايتان حلال است.

بعضى ديگر گفته‌اند معنايش اين است كه كمتر از پنج زن يعنى چهار يا سه يا دو نفر برايتان حلال است، كه با اموال خود و به وجه نكاح زن بگيريد.

بعضى ديگر گفته‌اند (يعنى غير نامبردگان هر چه مى‌خواهيد از كنيزان بگيريد).

بعضى ديگر گفته‌اند: يعنى غير محرم‌ها و غير از زائد بر چهار نفر بر شما حلال است، كه با اموالتان زن بگيريد، حال چه بر وجه نكاح، و چه خريدن كنيز.

و همه اين تفسيرها بى‌ارزش است، چون از الفاظ آيه هيچ دليلى بر هيچيك از آنها دلالت ندارد، علاوه بر اينكه اشكال استعمال كلمه (ما) در معناى ذوى العقول- كسى كه- به همه آنها وارد است، با اينكه هيچ ضرورتى در كار نيست كه ما را وادار كند كلمه- چيزى كه- را به معناى كسى كه- كه بيانش در همين نزديكى گذشت، از اين هم كه بگذريم آيه شريفه در مقام اينست كه چه اصنافى از زنان حرام، و چه اصنافى حلالند، نه در اين مقام كه چند زن حلال است و بيش از آن حرام، پس اين درست نيست كه ما تحميل كنيم بر آيه شريفه كه مى‌خواهد عدد را بيان كند، پس حق مطلب همان است كه گفتيم جمله مورد بحث در مقام بيان بهره‌ورى از زنان در ما سواى آن شانزده صنف نامبرده در دو آيه قبل است، حال چه اينكه بهره‌ورى نكاح باشد، و چه از راه خريدن.

(أَنْ تَبْتَغُوا بِأَمْوالِكُمْ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسافِحِينَ) اين جمله بدل يا عطف بيان از جمله (ما وراء ذلكم) است، مى‌خواهد راه شروع در استفاده و بهره‌گيرى از زنان و همخوابگى با آنان را روشن كند، چون آنچه جمله: و احل لكم ما وراء ذلكم مى‌فهماند و مصاديقى را كه شامل مى‌شد سه مصداق بود: 1- نكاح 2- خريدن كنيز 3- زنا- سفاح- در جمله مورد بحث منع از سفاح- زنا- را بيان نموده، راه حلال را منحصر به‌