مى‌كنند، چون علم دارند به اينكه اقامه نظام خلقت و دعوتهاى دينى و تلاش انسان در مسير وجودش همه مقدمه است براى جمع شدن در روز قيامت، روزى كه هيچ چيزى به جز رحمت خدا به درد نمى‌خورد، و جز رحمت او ياورى نيست.

چنان كه خداى سبحان فرموده:(إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ مِيقاتُهُمْ أَجْمَعِينَ، يَوْمَ لا يُغْنِي مَوْلًى عَنْ مَوْلًى شَيْئاً، وَ لا هُمْ يُنْصَرُونَ، إِلَّا مَنْ رَحِمَ اللَّهُ)[1].

و به همين جهت بود كه راسخين در علم، رحمت پروردگار خود را درخواست نموده، تعيين و تشخيص نوع آن را به خود خدا واگذار كردند، تا رحمتى را شامل حال آنان كند كه برايشان سودمند باشد.

و در كلام خود روز قيامت را به اين صفت توصيف كردند كه روزى است كه در وقوع آن شكى نيست، تا به اين وسيله، كمال اهتمام خود و اصرار در سؤال را موجه سازند، و همين توصيف‌شان را هم با جمله:(إِنَّ اللَّهَ لا يُخْلِفُ الْمِيعادَ) تعليل كردند، براى اين كه گفتيم كه: اين گفتار سخن راسخين در علم است، و علم به چيزى در دلى رسوخ نمى‌كند و ريشه‌دار نمى‌شود، مگر اين كه علم به علت آن نيز رسوخ كند، و علت شك نداشتن آنان در وقوع روز قيامت اين است كه خدا به وقوع آن وعده داده، و به همين جهت وقتى گفتند:(لِيَوْمٍ لا رَيْبَ فِيهِ) دنبالش گفتند: براى اين كه خدا خلف وعده نمى‌كند .

نظير اين وجه در كلام ديگرشان هم آمده است، و آن اين است كه وقتى گفتند:

(وَ هَبْ لَنا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً) دنبالش علت آن را ذكر كردند كه‌(إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ)[2] پس وهاب بودن خدا موجب مى‌شود كه آنان درخواست رحمت كنند و اگر علاوه بر كاف خطاب انك كلمه انت را هم آوردند، براى اين بود كه خبر ان را منحصر كنند، و در نتيجه جمله: من لدنك را تعليل كنند و بگويند اگر از تو خواستيم كه از ناحيه خودت رحمتى به ما ارزانى بدارى، براى اين بود كه ما به جز تو وهاب و بخشنده‌اى سراغ نداريم.

و باز نظير اين وجه در گفتار ديگرشان جريان مى‌يابد كه بعد از آن كه گفتند:(رَبَّنا لا تُزِغْ قُلُوبَنا) چيزى گفتند كه به منزله علت آن درخواست است، و آن اين بود كه گفتند:

(بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنا) كه معناى مجموع اين دو جمله چنين مى‌شود: پروردگارا قلوب ما را مبتلا

[1] محققا روز قيامت كه روز جدايى حق از باطل است ميقات همه آنان است، روزى است كه هيچ سرپرست و دوستى به درد دوست خود نمى‌خورد، و مردم يارى نمى‌شوند، مگر كسانى كه مشمول رحمت خدا باشند. سوره دخان آيه 42.

[2] براى اين كه تو وهاب و بخشنده‌اى. سوره آل عمران آيه 8.