بيان آيات‌

[اشاره به آهنگ كلى سوره مباركه آل عمران و زمان و موقعيت نزول آن‌]

سوره آل عمران، اين مقصود را دنبال مى‌كند كه مؤمنين را به توحيد كلمه بخواند، تشويقشان كند تا هر چه زودتر يك پارچه شوند، و خود را براى مقابله با دشمنان يعنى يهود و نصارا و مشركين آماده سازند، بايد در مقابل ناملايماتى كه مى‌بينند صبر كنند، زيرا موقعيتى بس خطرناك دارند، چون دشمنان مشغول جمع‌آورى نيرو هستند و در خاموش كردن نور خدا با دست و دهان خود يك‌دل و يك جهت شده‌اند.

اين احتمال خيلى به ذهن نزديك مى‌رسد كه سوره آل عمران همه‌اش يكباره نازل شده باشد، براى اينكه آياتش كه دويست آيه است ظهورى روشن در بهم پيوستگى و انسجام دارد، و از اول تا به آخر متناسب با هم است، و پيداست كه همه اغراض آنها بهم مربوط است.

و به همين جهت اين احتمال از هر احتمالى ديگر بنظر قوى‌تر مى‌آيد، كه بگوئيم اين سوره وقتى به رسول خدا 6 نازل شده كه تا حدودى دعوتش جا افتاده بود براى اينكه در بين آياتش، هم سخنى از جنگ احد، و واقعه مباهله و نفرين كردن با نصاراى نجران، و يادى از كار يهود ديده مى‌شود و هم تحريكى نسبت به مشركين است. و نيز مسلمانان را به صبر مى‌خواند، و دستور مى‌دهد تا يكديگر را به صبر سفارش كنند، و دست به دست يكديگر داده وحدتى تشكيل دهند.

و همه اينها مؤيد اين معنا است كه سوره مورد بحث، در روزگارى نازل شده كه مسلمانان، مبتلا به دفاع از حوزه دين بودند، دفاعى كه براى آن، همه قوا و اركان خود را بسيج كرده بودند.

از يك طرف در اثر فتنه‌جوئيهاى يهود و نصارا در داخل جمعيت خود، با درگيريها و فتنه و آشوبها روبرو بودند، فتنه‌هايى كه تشكل آنان را سست مى‌كرد، بايد براى خاموش كردن آشوبهاى آنان قسمت عمده‌اى از وقت خود را صرف احتجاج و بگومگوى با آنان كنند، و از سوى ديگر با مشركين درگير بودند، و بايد با آنها بجنگند، و هميشه در حال آماده باش بوده و لحظه‌اى امنيت نداشته باشند، چون در آن ايام اسلام در حال انتشار بوده و آوازه‌اش همه جا را پر كرده بود، و مردم دنيا چه يهودش و چه مسيحيش و چه مشركش همه عليه اسلام قيام كرده بودند.