ديگر نمى‌توانيم در خصوص اين آيه فعل ماضى را براى تحقق و حدوث بدانيم، هر چند كه همه جا براى تحقق و حدوث باشد.

در پاسخ مى‌گوئيم: همين كه افراد امتى در عصرى از اعصار عملى را انجام دهند و بقيه افراد هم به عمل آنان راضى باشند و اين فعل بعض و رضايت بعض ديگر در اعصار بعدى هم جارى شود، كافى است كه اين فعل را به همه امت چه گذشته‌اش و چه آينده‌اش نسبت بدهيم، هم چنان كه مى‌بينيم قرآن كريم يهود را بطور كلى مورد توبيخ قرار مى‌دهد به اينكه شما انبيا را كشتيد و آزار كرديد و شما از امتثال اوامر خداى سبحان استكبار داريد و دستورات رسولان خدا را گردن نمى‌نهيد و شما آيات كتاب خدا را تحريف مى‌كنيد با اينكه يهوديان عصر نزول قرآن هيچ يك از اين كارها را نكرده بودند ولى همين كه به كرده گذشتگان خود راضى بوده‌اند، كافى است كه قرآن كريم نسبت اعمال نامبرده را به ايشان هم بدهد.

پس اگر بگوئيم: مراد قرآن از الذين كفروا عموم يهود است، به خاطر كفرى كه نياكان آنها مرتكب شدند. و مرادش از الذين اتبعوا مطلق نصارا است، باز به خاطر اتباعى كه نياكانشان از عيسى ع داشتند، درست گفته‌ايم، البته ايمان نياكانى از ايشان كه ايمانشان مرضى خدا و اتباع از حق بود، نه ايمان آنهايى كه قائل به تثليث شدند و نه ايمان نصاراى معاصر با رسول خدا ص، چون بعد از ظهور اسلام وظيفه ايمانى نصارا پيروى از رسول اسلام و ايمان به دعوت او بود و آنهايى كه از پذيرفتن دعوت آن جناب سرباز زدند، در حقيقت ايمانشان به مسيح ع هم ايمانى دروغى و غير مرضى بود.

پس مراد از آيه شريفه مورد بحث اين شد كه خداى تعالى نصارا را (يعنى آنهايى را كه نياكانشان به عيسى ع ايمان داشتند) بر يهود (يعنى آنهايى كه نياكانشان به عيسى ع كافر شدند و عليه آن جناب توطئه كردند) تفوق و برترى خواهد داد. و غرض در اين مقام، بيان اين معنا است كه سخط الهى و عذاب او بر قوم يهود نازل خواهد شد و عذاب و مكر الهى بر آنان شدت خواهد گرفت و اين معنا با گفتار سابق ما منافات ندارد كه گفتيم مراد از اتباع، اتباع بر حق است، به دليل آن استظهارى كه در اول كلام كرديم و بر كسى پوشيده نيست.

مؤيد اين معنا تغيير اسلوب كلام در آيه بعدى است كه مى‌فرمايد:(وَ أَمَّا الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ ...)، براى اينكه اگر منظور از جمله:(الَّذِينَ اتَّبَعُوكَ) اهل حق و نجات از نصارا و مسلمين بود، و تنها مى‌خواست به اهل نجات از نصارا و مسلمين اشاره كند، بهتر اين بود كه بفرمايد: و اما الذين اتبعوك فيوفيهم اجورهم و سياق را تغيير نمى‌داد، پس از اينكه سياق‌