چيزى كه هست از آنجايى كه دنبال جمله‌(أُحْكِمَتْ آياتُهُ) فرموده:(ثُمَّ فُصِّلَتْ)، مى‌فهميم كه مراد از احكام، حالى است از حالات تمامى آيات كتاب، مى‌خواهد بفرمايد قرآن كريم قبل از نزول، امرى واحد بوده، و هنوز دستخوش تجزى و تبعض نشده بود، در آن موقع آياتش متعدد نبود (و وقتى قرار شد نازل شود يعنى در خور فهم بشر گردد داراى آيات و اجزا شد مترجم )، پس كلمه احكام در آيه سوره هود وصف تمامى كتاب است، و در آيه مورد بحث وصف بعضى از آيات نسبت به بعضى ديگر است چون معناى بعضى از آيات قرآن روشن است، و تشابهى در آنها نيست و بعضى ديگر اينطور نيست.

به عبارت ساده‌تر، از آنجايى كه در آيه مورد بحث، آيات قرآن را به دو قسمت محكم و متشابه تقسيم كرده مى‌فهميم منظور از احكام در اين آيه، غير از احكام در آيه سوره هود است، و همچنين منظور از تشابه در آيه مورد بحث غير از آن تشابهى است كه در سوره زمر تمامى قرآن را متصف به آن دانسته، و فرموده:(كِتاباً مُتَشابِهاً مَثانِيَ)[1].

[معناى اينكه آيات محكمه ام الكتاب هستند]

حال ببينيم معناى ام الكتاب چيست؟ و چرا آيات محكم را ام الكتاب خوانده؟ كلمه ام به حسب اصل لغت به معناى مرجعى است كه چيزى و يا چيزهايى بدان رجوع مى‌كنند، و آيات محكم را نيز از همين جهت ام الكتاب خوانده كه مرجع آيات متشابه است، پس معلوم مى‌شود بعضى از آيات قرآن، يعنى متشابهات آن، به بعضى ديگر، يعنى آيات محكم، رجوع دارند، و از همين جا روشن مى‌شود كه اضافه كلمه ام بر كلمه الكتاب ، اضافه لاميه، نظير اضافه ام بر كلمه الاطفال- مادر كودكان نيست، بلكه به معناى من از است، نظير اضافه در نساء القوم و قدماء الفقهاء و امثال آن است.

و بنا بر اين قرآن كريم مشتمل بر آياتى است كه مادر و مرجع آيات ديگر است، و اگر كلمه ام را مفرد آورده، با اينكه آيات محكم متعدد است و جا داشت كلمه نامبرده را به صيغه جمع يعنى امهات بياورد، و بفرمايد: هن امهات الكتاب ، براى اين بود كه بفرمايد: آيات محكم در بين خود هيچ اختلافى ندارند بطورى كه گويى يكى هستند.

[آيات متشابهه نيز، پس از آنكه با آيات محكمه تبيين شدند، محكمه مى‌شوند]

نكته ديگر اين كه: در آيه شريفه، كلمه محكمات در مقابل‌(أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ) قرار گرفته، پس معلوم مى‌شود، همان طور كه گفتيم آيات قرآن دو قسمند، آن دسته كه محكم است متشابه نيست، و آنكه متشابه است محكم نيست و تشابه به معناى توافق چند چيز مختلف و اتحاد آنها در پاره‌اى از اوصاف و كيفيات است، و از سوى ديگر قرآن را چنين توصيف كرده‌

[1] كتابى كه همه‌اش متشابه و مثانى است. سوره زمر آيه 23.