از اينجا روشن مى‌شود اينكه بعضى از مفسرين گفته‌اند: معناى آيه: اطيعوا اللَّه فى كتابه و الرسول فى سنته [1] سخن درستى نيست.

براى اينكه گفتيم از مقام آيه استفاده مى‌شود كه گويى جمله:(أَطِيعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ ...) بيانگر آيه‌(قُلْ إِنْ كُنْتُمْ تُحِبُّونَ اللَّهَ فَاتَّبِعُونِي ...) است.

چرا كه آيه شريفه اشعار دارد بر اينكه اطاعت خدا و اطاعت رسول يك اطاعت است، و به همين جهت امر به اطاعت در آيه تكرار نشد، و اگر مورد اطاعت خدا غير مورد اطاعت رسول بود، مناسب بود كه بفرمايد: اطيعوا اللَّه و اطيعوا الرسول همانطور كه در آيه شريفه:(أَطِيعُوا اللَّهَ وَ أَطِيعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ)[2] بخاطر اقتضاء مقام، كلمه اطيعوا تكرار شده است.

اين را هم بگوئيم و بگذريم، كه سخن در آيه شريفه، از حيث اطلاقش و منطبق بودن اطلاقش بر مورد، نظير همان مطلبى است كه در آيه قبلى بيان شد.

(فَإِنْ تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لا يُحِبُّ الْكافِرِينَ) در اين آيه شريفه دلالتى هست بر اينكه هر كس از دستور(أَطِيعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ) سرپيچى كند كافر است، هم چنان كه ساير آياتى هم كه از دوستى كفار نهى مى‌كند بر اين معنا دلالت دارد و نيز در اين آيه شريفه اشعارى است به اينكه اين آيه چيزى شبيه به بيان، براى آيه قبلش مى‌باشد، چون آيه قبلى اثبات دوستى خدا براى مؤمنين مى‌كرد كه تسليم فرمان اتباع بودند، و اين آيه نيز پس از دستور به اطاعت خدا و رسول مى‌فرمايد: خدا كافرين به امر اتباع را دوست نمى‌دارد ، پس آيه دوم بيانگر آيه اول است. (دقت بفرمائيد) از سخنانى كه پيرامون اين آيات كريمه به ميان آمد، چند نكته به دست آمد:

[چهار نكته كه از آيات كريمه گذشته استفاده شد]

اول اينكه: تقيه به طور اجمال و سربسته امرى است مشروع.

دوم اينكه: مؤاخذه و عذاب كسى كه كفار را دوست بدارد و نهى خدا از آن را اعتنا نكند، حتمى و قطعى است، و به هيچ وجه تخلف نمى‌پذيرد، و جزء قضاهاى حتمى خدا است.

سوم اينكه: شريعت الهى دستوراتى عملى و اخلاقى و عقيدتى است كه در حقيقت اخلاص للَّه را تبلور داده و مجسم مى‌سازد، هم چنان كه اخلاص للَّه مجسم شده حب للَّه، و

[1] خدا را در پيروى از كتابش و رسول را در پيروى از سنتش، اطاعت كنيد.

[2] سوره نساء آيه 59.