كوتاه سخن اينكه آيه مورد بحث از آنجا كه اولش مشتمل بر شهادت خدا و ملائكه و اولوا العلم بر نفى شريك بود، جاى آن بود كه ناقل اين شهادت كه خود خداست، و نيز شنونده آن، خدا را از داشتن شريك منزه بدارد، و بگويد: لا اله الا هو نظير آنكه در داستان تهمت به عايشه فرمود:

(وَ لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ، قُلْتُمْ ما يَكُونُ لَنا أَنْ نَتَكَلَّمَ بِهذا، سُبْحانَكَ هذا بُهْتانٌ عَظِيمٌ)[1].

چون خدا اين حق را به گردن مسلمانان داشت وقتى بهتانى مى‌شنوند و مى‌خواهند متهم را تبرئه كنند نخست خدا را منزه بدارند، لذا گلايه فرموده كه چرا قبل از تبرئه عايشه، خدا را منزه نداشتيد، با اينكه خدا سزاوارترين كس است كه تنزيهش را واجب بدانند.

پس زمينه جمله:(لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ) زمينه ثناخوانى بر خداى تعالى است، تا حق تعظيم او به دست آيد، و به همين جهت جمله را با دو نام عزيز و حكيم تمام كرد، و اگر نتيجه‌اى از مساله شهادت بود، جا داشت جمله را با دو وصف واحد و قائم به قسط تمام كند، پس خواسته است بفرمايد:

در جايى كه سخن از شهادت خدا بر يگانگيش مى‌رود، سزاوارترين ثناى بر او، باز همان يگانگى او است، چون او يگانه در عزت است، يعنى ساحتش مانع از آن است كه با وجود شريكى در الوهيت، ذلت شريك داشتن را بپذيرد، و نيز او يگانه در حكمت است و ساحتش مانع از آن است كه اغيار، امر او را در خلق و تدبير، نقض كنند و يا نظامى را كه او در عالم برقرار نموده به تباهى كشانند.

پس آنچه گذشت جواب از اين سؤال بود كه چرا جمله‌(لا إِلهَ إِلَّا هُوَ) تكرار شده و اينكه به چه مناسبت آيه شريفه به دو نام عزيز و حكيم ختم گرديده معلوم شد (و خدا دانا است).

بحث روايتى [ (در ذيل آيات گذشته)]

در مجمع البيان‌[2] ذيل آيه:(قُلْ لِلَّذِينَ كَفَرُوا سَتُغْلَبُونَ ...) آمده است كه محمد بن‌

[1] و چرا وقتى آن تهمت را شنيديد نگفتيد: ما را نمى‌سزد كه چنين سخنى را بازگو كنيم، منزه است خدا، اين بهتانى است عظيم. سوره نور آيه 16.

[2] مجمع البيان ج 2 ص 413 ط تهران.