بر اينكه كفر كفار و تكذيبشان در حقيقت منازعه با كسى است كه داراى جلال الوهيت بوده و هلاك كردن گنهكاران برايش آسان است، و كافر درگير با خداى شديد العقاب است.

(قُلْ لِلَّذِينَ كَفَرُوا سَتُغْلَبُونَ وَ تُحْشَرُونَ ...).

كلمه حشر به معناى بيرون كردن و كوچ دادن قومى از قرارگاهشان به زور و جبر است، و اين كلمه در مورد كوچ دادن يك نفر استعمال نمى‌شود. در قرآن كريم همه جا در مورد جماعت آمده كه از آن جمله فرموده:(وَ حَشَرْناهُمْ فَلَمْ نُغادِرْ مِنْهُمْ أَحَداً)[1].

كلمه مهاد به معناى فرش و بستر است، و از ظاهر سياق بر مى‌آيد كه مراد از جمله الذين كفروا مشركين هستند هم چنان كه ظاهر جمله:(إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا لَنْ تُغْنِيَ عَنْهُمْ ...) (كه در آيه قبلى بود) نيز مشركين است، نه يهوديان، و اين نظريه بهتر مى‌تواند دو آيه را به هم متصل كند، چون آيه مورد بحث مى‌فرمايد ما بر آنان غالب آمديم، و همه را به سوى دوزخ كوچ داديم، و در آيه قبلى علت اين كيفر را بيان مى‌كرد، و مى‌فرمود: اين كفار گردن كشى كردند، و به اموال و اولاد خود تعزز و استكبار نمودند.

(قَدْ كانَ لَكُمْ آيَةٌ فِي فِئَتَيْنِ الْتَقَتا)

[آيه شريفه قد كان لكم ناظر بر واقعه بدر است كه در آن با نصرت الهى مؤمنين ظفر يافتند]

از ظاهر سياق چنين بر مى‌آيد كه خطاب در لكم- براى شما متوجه همان كفار است، و اين آيه در حقيقت تتمه كلام رسول خدا 6 است، كه مى‌فرمود به زودى شكست مى‌خوريد (سَتُغْلَبُونَ وَ تُحْشَرُونَ‌) ... ممكن هم هست بگوئيم خطاب نامبرده به مؤمنين است، و مى‌خواهد ايشان را به تفكر و عبرت‌گيرى دعوت كند، تا بفهمند خدا در جنگ بدر، چه منتى بر آنان نهاد، و چگونه با نصرت خود تاييدشان كرد: آنهم آن تاييد عجيب، كه در ديدگان آنان تصرف نمود.

و بنا بر اين، كلام مورد بحث مشتمل بر نوعى التفات است، براى اينكه قبلا خطاب را تنها متوجه رسول خدا 6 كرده بود، و در اينجا متوجه آن جناب و مؤمنين كرده، ليكن همانطور كه ملاحظه فرموديد توجيه اول مناسب‌تر است.

و اين آيه بدان جهت كه داستان رزم بين دو گروه را ذكر مى‌كند، و خاطرنشان مى‌سازد كه خدا گروهى را كه در راه او قتال مى‌كردند يارى فرمود، گو اينكه نام صاحبان قصه را نبرده، اما آيه شريفه، قابل انطباق بر واقعه بدر است، و سوره مورد بحث هم بعد از واقعه بدر بلكه بعد از واقعه احد نازل شده است.

[1] ايشان را كوچ داديم و حتى يك نفر را از قلم نينداختيم.( سوره كهف آيه 47).