كه نه مى‌توانند مثلش را بياورند و نه مى‌توانند قبولش كنند، و هم اينكه مشتمل بر تهديد عليه ايشان است.

يكى‌[1] ديگر اينكه: سنگينى قرآن كنايه است از بقاى آن در طول روزگار، چون يكى از خصوصيات هر چيز سنگين، اين است كه در جاى خود ثابت بماند.

و بعضى ديگر وجوهى ديگر گفته‌اند كه هر چند هر كدام در جاى خود صحيح و بى‌عيب است، و ليكن وجهى كه ما آورديم چيزى است كه از ظاهر آيه به ذهن مى‌آيد.

[چند قول در معناى دو آيه:(إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِيلًا إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَوِيلًا)]

(إِنَّ ناشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِيلًا إِنَّ لَكَ فِي النَّهارِ سَبْحاً طَوِيلًا) آيه اولى در اين مقام است كه بيان كند چرا شب را براى اين نماز اختيار كرديم، و آيه دوم در مقام اين است كه بيان كند چرا روز را انتخاب نكرديم هم چنان كه آيه قبلى كه مى‌فرمود:(إِنَّا سَنُلْقِي عَلَيْكَ قَوْلًا ثَقِيلًا) در مقام بيان اين بود كه اصلا چرا نماز شب تشريع شد.

در آيه مورد بحث در كلمه ناشئة دو احتمال هست: يكى اينكه مانند كلمه عافيت و عاقبت مصدر، و به معناى نشئه و حدوث و تكون باشد. و دوم اينكه اسم فاعل از ماده نشئه باشد، كه به موصوف خود اضافه شده، هر كدام كه باشد مراد از آن، شب است، و اگر حادثه را بر شب اطلاق كرده، نظير اطلاق آن بر اجزاى خلقت است.

و چه بسا بعضى‌[2] گفته‌اند: منظور از حادثه شب همان نماز شب است. و معناى وطء زمين قدم نهادن بر آنست و اينكه فرمود حادثه شب شديدترين قدم نهادن است كنايه است از اينكه اين عمل از هر عمل ديگر در صفاى نفس، انسان را ثابت‌قدم‌تر مى‌سازد، و بهتر از هر چيز نفس آدمى را از اينكه به وسيله شواغل روز، دچار كدورت شود حفظ مى‌كند.

بعضى‌[3] گفته‌اند: منظور از وطء مطابقت قلب با زبان است. آن گاه گفته خود را تاييد كرده به اينكه: بعضى‌ها كلمه را وطء به كسره واو خوانده‌اند.

و مراد از اينكه فرمود حادثه شب اقوم قيلا است اين است كه نماز شب استوارترين و صائب‌ترين سخن است، براى اينكه در نماز شب حضور قلب بيشتر و توجه به كلام دقيق‌تر است.

و معناى آيه اين است كه حادثه شب و يا نماز در دل شب ثابت‌قدم‌تر است- و يا در

[1] روح المعانى، ج 29، ص 104.

[2] تفسير كشاف، ج 4، ص 638.

[3] مجمع البيان، ج 10، ص 378.