[معناى اينكه فرمود:(يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتاتاً ...) و بيان عدم منافات بين آيه:(فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ ...) با آياتى كه بر حبط اعمال، تبديل و تكفير سيئات و انتقال حسنات و سيئات دلالت دارند]

(يَوْمَئِذٍ يَصْدُرُ النَّاسُ أَشْتاتاً لِيُرَوْا أَعْمالَهُمْ) كلمه صدور كه فعل يصدر از آن مشتق شده به معناى برگشتن شتر از لب آب بعد از رفتنش بدانجا است. و كلمه أشتات مانند كلمه شتى جمع شتيت است، كه به معناى متفرق است. و آيه شريفه جواب دوم است براى كلمه اذا ، بعد از جواب اول يعنى آيه‌(يَوْمَئِذٍ تُحَدِّثُ أَخْبارَها).

و مراد از صادر شدن مردم در قيامت با حالت تفرقه ، برگشتن آنان از موقف حساب به سوى منزلهاشان كه يا بهشت است و يا آتش مى‌باشد، در آن روز اهل سعادت و رستگارى از اهل شقاوت و هلاكت متمايز مى‌شوند، تا اعمال خود را ببينند، جزاى اعمالشان را نشانشان دهند، آن هم نه از دور، بلكه داخل در آن جزايشان كنند، و يا به اينكه خود اعمالشان را بنا بر تجسم اعمال به ايشان نشان دهند.

و بعضى‌[1] از مفسرين گفته‌اند: مراد از صدور مردم، بيرون شدنشان از قبور به سوى موقف حساب است، و منظور از متفرق بودنشان، متمايز بودن آنان از نظر سيما است، بعضى با روى سفيد، و برخى با روى سياه بيرون مى‌آيند، بعضى با حالت امنيت، برخى با حالت فزع، و همچنين تمايزهاى ديگر كه از جزاى اعمالشان و نتيجه حسابشان خبر مى‌دهد، و تعبير از آگهى از جزا با واژه رؤيت، و تعبير از اعلام به نتيجه حساب با واژه ارائه نظير تعبيرى است كه در آيه‌(يَوْمَ تَجِدُ كُلُّ نَفْسٍ ما عَمِلَتْ مِنْ خَيْرٍ مُحْضَراً وَ ما عَمِلَتْ مِنْ سُوءٍ)[2]، ولى وجه اول هم به ذهن نزديك‌تر و هم روشن‌تر است.

(فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ) كلمه مثقال به معناى هر وسيله‌اى است كه با آن وزنها را مى‌سنجند، و كلمه ذره به معناى آن دانه‌هاى ريز غبار است، كه در شعاع آفتاب ديده مى‌شود، البته اين كلمه به معناى مورچه‌هاى ريز نيز مى‌آيد.

آيه مورد بحث به دليل اينكه حرف فاء بر سر دارد تفريع و نتيجه‌گيرى از آيه قبلى است، كه سخن از ارائه اعمال بندگان داشت، و همان بيان را تاكيد نموده مى‌فهماند كه از

[1] روح المعانى، ج 30، ص 211.

[2] روزى كه هر كس آنچه را كه از خير و شر انجام داده مى‌بيند. سوره آل عمران، آيه 30.