علاوه بر اين، استحكام امور به حسب تحققش مراتبى دارد، بعضى از امور شرايط تحققش موجود است، و بعضى‌ها ناقص است، و احتمال دارد كه در شب قدر بعضى از مراتب احكام تقدير بشود، و بعضى ديگرش به وقت ديگر موكول گردد، اما آنچه از روايات بر مى‌آيد و به زودى رواياتش از نظر خواننده خواهد گذشت با اين وجه سازگار نيست.

(وَ ما أَدْراكَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ) اين جمله كنايه است از جلالت قدر آن شب و عظمت منزلتش، چون با اينكه ممكن بود در نوبت دوم ضمير ليلة القدر را بياورد، خود آن را تكرار كرد. واضح‌تر بگويم، با اينكه مى‌توانست بفرمايد: و ما ادريك ما هى، هى خير من الف شهر براى بار دوم و بار سوم خود كلمه را آورد و فرمود:(وَ ما أَدْراكَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ).

[مراد از بهتر بودن شب قدر از هزار شب، و منظور از تنزل ملائكه و روح به اذن پروردگارشان‌(مِنْ كُلِّ أَمْرٍ)]

(لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ) اين جمله به طور اجمال آنچه را كه در جمله‌(وَ ما أَدْراكَ ما لَيْلَةُ الْقَدْرِ) بدان اشاره شده بود، يعنى عظمت آن شب را بيان مى‌كند، و مى‌فرمايد: بدين جهت گفتيم آن شب مقامى ارجمند دارد كه از هزار شب بهتر است.

و منظور از بهتر بودنش از هزار شب به طورى كه مفسرين تفسير كرده‌اند بهتر بودنش از حيث فضيلت عبادت است، و مناسب با غرض قرآن هم همين معنا است، چون همه عنايت قرآن در اين است كه مردم را به سوى خدا نزديك، و به وسيله عبادت زنده كند، و زنده‌دارى آن شب با عبادت بهتر است از عبادت هزار شب. و ممكن است همين معنا را از آيه سوره دخان نيز استفاده كرد، چون در آنجا شب قدر را پر بركت خوانده، و فرموده:(إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةٍ مُبارَكَةٍ)[1]. البته در اين ميان معناى ديگرى نيز هست، كه ان شاء اللَّه در بحث روايتى آينده خواهد آمد.

(تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ) كلمه تنزل در اصل تتنزل بوده، و ظاهرا مراد از روح آن روحى است كه از عالم امر است و خداى تعالى در باره‌اش فرموده:(قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي)[2]، و اذن در هر چيز به معناى رخصت دادن در آن است، و يا به عبارت ديگر اعلام اين معنا است كه مانعى از اين كار نيست.

[1] ما آن را در شب مباركى نازل كرديم. سوره دخان، آيه 3.

[2] بگو روح از امر پروردگار من است. سوره اسراء، آيه 85.