و نعمت پروردگارت را با رفتار و گفتارت بازگو كن (11).

بيان آيات‌

بعضى‌[1] گفته‌اند: چند روزى به رسول خدا 6 وحى نشد، به طورى كه مردم گفتند خدا با او وداع كرده، در پاسخشان اين سوره نازل شد و خداى تعالى به اين وسيله آن حضرت را شاد كرد، و در سوره مورد بحث، هم احتمال مكى بودن هست و هم مدنى بودن.

(وَ الضُّحى‌ وَ اللَّيْلِ إِذا سَجى‌) اين دو آيه سوگند به ضحى و به ليل است، و كلمه ضحى به طورى كه در مفردات آمده به معناى گسترده شدن نور خورشيد است‌[2]. ولى بعدها آن زمانى را كه نور خورشيد گسترده مى‌شود نيز ضحى ناميدند، و مصدر سجو كه فعل سجى مشتق از آن است، وقتى در كلمه ليل استعمال مى‌شود، معناى سكونت و آرامش شب را مى‌دهد، پس سجو الليل آن هنگامى است كه ظلمت شب همه جا را فرا گيرد.

(ما وَدَّعَكَ رَبُّكَ وَ ما قَلى‌) توديع كه مصدر فعل ودع است به معناى ترك است، و كلمه قلى - به كسره قاف- به معناى بغض و يا شدت بغض است، و اين آيه جواب دو سوگند اول سوره است، و مناسبت نور روز با مساله وحى، و تاريكى شب با انقطاع وحى بر كسى پوشيده نيست.

(وَ لَلْآخِرَةُ خَيْرٌ لَكَ مِنَ الْأُولى‌) اين آيه در معناى ترقى دادن مطلب نسبت به مفاد آيه قبل است، و مفاد آيه قبلى موقف كرامت و عنايت الهى را براى رسول خدا 6 اثبات مى‌كرد، در اين آيه مى‌فرمايد تازه زندگى دنياى تو با آن كرامت و بزرگى كه دارى، و با آن عنايتى كه خداى تعالى به تو دارد در برابر زندگى آخرتت چيزى نيست، و زندگى آخرت تو از دنيايت بهتر است.

(وَ لَسَوْفَ يُعْطِيكَ رَبُّكَ فَتَرْضى‌) اين آيه شريفه آيه قبل را تثبيت مى‌كند و مى‌فرمايد: در زندگى آخرت خداى تعالى‌

[1] مجمع البيان، ج 10، ص 504.

[2] مفردات راغب، ماده ضحى .